PortalGuarani.com
Inicio El Portal El Paraguay Contáctos Seguinos: Facebook - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani
FÉLIX PÉREZ CARDOZO (+)

  CHE LA REINA - Letra: EMILIANO R. FERNÁNDEZ - Música: FÉLIX PÉREZ CARDOZO


CHE LA REINA - Letra:  EMILIANO R. FERNÁNDEZ - Música: FÉLIX PÉREZ CARDOZO

CHE LA REINA

 

Letra:  EMILIANO R. FERNÁNDEZ

Música: FÉLIX PÉREZ CARDOZO

 

CHE LA REINA

CANTO DE AMOR Y DE GUERRA

         En 1928, tras el asesinato del Teniente Adolfo Rojas Silva y sus compañeros, en el Fortín Sorpresa, la guerra con Bolivia se hacía cada vez más inevitable. El sentimiento colectivo clamaba venganza cumplida. Y, en ese clima que presagiaba ya el tronar de los cañones en el Chaco, Emiliano R. Fernández escribió los versos de Che la Reina, que, inicialmente se llamó Aháma che china. El pueblo le dio esa seña de identidad definitiva.

         Emiliano, andando y desandando caminos, anclaba en Villa Aurelia, en la casa de su amigo Manuel González. Allí sonaba la guitarra con aires de fiesta y no faltaba la guaripola. A un paso vivía Catalina Gadea, una joven hermosa, de 19 años, de pelo castaño y ojos azules. Parecía una actriz. Emiliano la vio y quedó cautivo de su mirada.

         Hoy, Catalina vive en Villa Morra. Había nacido el 30 de abril de 1909. Aunque le cueste hablar sobre su romance con el vate guarambareño, suelta, de a poco, prendas. Largo había sido su silencio sobre lo ocurrido hasta que le concedió, por primera vez, una entrevista a Marlene Sosa Lugo, periodista del diario Noticias.

         - Si, chéve che renóimiva'ekue Che la Reina. Ha oscribi najéko chéve, pero che ndaikuaái voi (A mí me llamaba con ese nombre. Decía que a mí me escribió, pero yo no sabía nada)-, cuenta después de muchas vueltas, porque, evidentemente, le es difícil abordar un tema tan personal e íntimo.

         Lo que había pasado es que Emiliano, después de establecer un canal de comunicación firme con la moza que ya tenía una hija -nacida en Puerto Pinasco, donde ella había ido a trabajar-,  le escribió la poesía. Fue en la casa de su amigo Manuel González, donde, con frecuencia, porque era también músico, aparecía el tío de Catalina, Benito Blanco.

         Emiliano se despidió después de ella, como si ya partiera para la guerra. Eso, sin embargo, ocurriría solo cuatro años después. «Chéngo ni pintado ndahechavéiva chupe (Ni pintado lo había vuelto a ver)», confiesa la casi nonagenaria, cuyo rostro deja adivinar el antiguo esplendor de la belleza.

         Acerca de A Catalina y A mi bella Catalina -dos poesías también dedicadas a ella-, asegura no saber nada. Tampoco de que esperara al poeta en Prevención -lugar de concentración de los soldados, para embarcarse o desembarcar, en Asunción-, o que recibiese la promesa de tener entre sus manos la oreja del sargento boliviano Tejerina, acusado de matar a Rojas Silva como dice la última estrofa que casi nadie canta.

         La composición -con música de Félix Pérez Cardozo-, se apoderó del alma popular. Voló a alturas insospechadas. Fue una despedida, pero también un canto al coraje y el amor a la patria. Y fue profética: anunció la llegada al Parapití.

         Su aceptación fue tan grande que, por aquellos años difíciles, con ella, Eladio Martínez, en el Teatro Municipal, ganó una competencia, derrotando al favorito Sebastián Arriola, que se había presentado nada menos que con Paraguaype, con letra de Manuel Ortiz Guerrero. Para esa ocasión, según señala Mauricio Cardozo Ocampo en su libro Mis bodas de oro con el folclore paraguayo (Memorias de un pycháî),1 el autor de la poesía (Ortiz Guerrero) adaptó su obra a la melodía de autor anónimo, llamada Santa Teresa. Después, José Asunción Flores le pondría la música con la que hoy la conocemos.

 

CHE LA REINA *

 

Ajumíko ipahaite Che la Reina nerendápe

apurahéi mbarakápe si ahátama katuete

Paraguay niko chave ahuráva che retâme

amanóvo hayhupápe a la óra ojofrece.

 

Péina ágâ ahendu che renóirô la corneta

akaláta bayoneta ha chakopýre asururu

ahamitánte amoirû Valinoti-pe ikatúrô

aloamíne ajuhúrô Rojas Silva kurusu.

 

Ahayhúgui che retâ Che la Reina rohejáta

frontera lado aháta ahuguâitîvo umi ava

ndaipotánte che kamba che myakÿ nde resaýpe

aipotánte ere che sýpe heta tacherovasa.

 

Che fusil je oime ipotî che rechaséma je hina

Prevención-pe Catalina tereho che ruguâitî

rehecháne guaraní hekove odespresiáva

López ra'yre opytáva bajo el sagrado poyvi.

 

Ikatúnte aju jevy ndahái katuete amanóvo

ndékena che ra'arôvo siempre firme nde poty

che araha iñongatuhápe ko che korasô kuápe

amoite ñorairôhápe ne angue che tupâsy.

 

Aimérô en Parapiti amoguâhêne nde apysápe

che ñe'êmi kuatiápe ne'irâha asapymi

ha ndekena eñapytî ko verso ndéve ahejáva

topurahéi ndéve ijára el soldado guaraní.

 

Amalája atopa al famoso Tejerina

inambikue ko che china ndéve ahechaukavarâ

ha upépe terehecha la bravura guaraní

oimévaha gueteri López ra'yre opyta.

 

Letra:  EMILIANO R. FERNÁNDEZ

Música: FÉLIX PÉREZ CARDOZO

 


 

ESCUCHE EN VIVO/ LISTEN ONLINE:

CHE LA REINA  de EMILIANO R. FERNÁNDEZ

 

Intérprete:   TUCHO RIVERA

Material:  GRANDES COMPOSITORES Y AUTORES DE LA MUSICA PARAGUAYA Nº1

 

 

* Su título original fue Aháma che china

(1) Cardozo Ocampo, Mauricio: Mis bodas de oro con el folklore paraguayo (Memorias de un Pychái). Asunción, 1980.

 

 

 

 

 

******************

Fuente 1 : 

 

LAS VOCES DE LA MEMORIA - TOMO I
HISTORIAS DE CANCIONES
POPULARES PARAGUAYAS
Autor y ©: 
MARIO RUBÉN ÁLVAREZ
Edición del autor y Julián Navarro Vera
Dibujo de tapa: 
ENZO PERTILE
Diseño de tapa: Miguel Ángel Sosa
Asunción-Paraguay 2003

 

 

 

 

 

******************

Fuente 2 : 

LAS VOCES DE LA MEMORIA - TOMO VIII
HISTORIAS DE CANCIONES POPULARES PARAGUAYAS
Autor y ©: MARIO RUBÉN ÁLVAREZ
Edición del autor y Julián Navarro Vera
Dibujo de tapa: ENZO PERTILE
Armado y diseño: Isaac Duré Giménez
Editora Litocolor S.R.L.
Asunción-Paraguay 2008


 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
**********
TRADUCCIÓN :
 
MI REINA/ ME VOY MI QUERIDA
 
 
 
Vengo por última vez
junto a ti, mi reina,
a cantar con la guitarra.
Sí, ya me voy indefectiblemente:
como buen paraguayo,
yo también he jurado a mi patria
que moriré con mucho amor
cuando se ofrezca la hora.
 
Así, al oír la corneta
que me llama,
voy a calar la bayoneta
para meterme en el Chaco.
Voy para acompaÑar a Valinotti,
si es posible,
y loaré si encuentro
la cruz de Rojas Silva.
 
Por amor a mi patria
voy a dejarte, mi reina.
Voy hacia la frontera
a toparme con esos indios.
No quiero
que me mojen tus lágrimas,
sólo quiero que le digas a mi madre
que me bendiga mucho.
 
Se dice que mi fusil está limpio,
y queriendo ya verme
en prevención Catalina
vendrás a mi encuentro
y verás al Guaraní
que desprecia su propia vida
como descendiente de los López
bajo el manto tricolor.
 
Es muy posible que vuelva,
no es seguro que muera,
y tú mientras me esperas,
sigue siempre floreciendo.
Llevo guardado
en el fondo de mi corazón,
allá lejos en la guerra,
tu alma, mi Virgen.
 
Cuando esté en Parapití
haré llegar a tu oído
mi palabrita en el papel
anunciándote que aun vivo
Tú has de guardar
este verso que te dejo
que te lo cante su dueño,
"Okára poty kuemi",
 
Y ojalá que encuentre
al famoso Tejerina,
lo que fue su oreja, mi china,
he de traer a mostrarte
para que veas entonces
"la bravura guaraní"
que aún quedan aquí
descendientes de los López.

 
(Traducción de Wolf Lustig)

 

 


Fuente: "POESÍA PARAGUAYA DE AYER Y HOY" TOMO II (GUARANÍ-ESPAÑOL) de TERESA MÉNDEZ-FAITH - Con prólogo de Lino Trinidad Sanabria - y estudio introductorio de Wolf Lustig.

Ilustraciones: Carlos Federico Reyes (“Mitã’i Churi”). Intercontinental Editora, Asunción-Paraguay, 1997. 424 pp.

 

 

 

 

 

 

ENLACE A LA GALERÍA DE MÚSICA PARAGUAYA

EN PORTALGUARANI.COM

 (Hacer CLICK sobre la imagen)

 

 

 

 

 

ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA

(Hacer click sobre la imagen)

 

 

 

Arpa Paraguaya

Letras de Música Paraguaya

MÚSICA PARAGUAYA - Poesías, Polcas y Guaranias - ESCUCHAR EN VIVO - MP3

MUSIC PARAGUAYAN - Poems, Polkas and Guaranias - LISTEN ONLINE - MP3

 

 





Bibliotecas Virtuales donde se incluyó el Documento:
MÚSICA
MÚSICA PARAGUAYA - POLKAS y GUARANIAS (PARA E
IDIOMA
IDIOMA GUARANÍ - POESÍAS - MÚSICAS - ESTUDIOS



Leyenda:
Solo en exposición en museos y galerías
Solo en exposición en la web
Colección privada o del Artista
Catalogado en artes visuales o exposiciones realizadas
Venta directa
Obra Robada




Buscador PortalGuarani.com de Artistas y Autores Paraguayos

 

 

Portal Guarani © 2024
Todos los derechos reservados, Asunción - Paraguay
CEO Eduardo Pratt, Desarollador Ing. Gustavo Lezcano, Contenidos Lic.Rosanna López Vera

Logros y Reconocimientos del Portal
- Declarado de Interés Cultural Nacional
- Declarado de Interés Cultural Municipal
- Doble Ganador del WSA