PortalGuarani.com
Inicio El Portal El Paraguay Contáctos Seguinos: Facebook - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani
CARLOS FEDERICO ABENTE

  ÑEMITỸ - POESÍAS DE CARLOS FEDERICO ABENTE


ÑEMITỸ - POESÍAS DE CARLOS FEDERICO ABENTE

ÑEMITỸ

POESÍAS DE CARLOS FEDERICO ABENTE

BIBLIOTECA DE OBRAS SELECTAS DE

AUTORES PARAGUAYOS Nº 15

 

EDITORIAL SERVILIBRO

25 de Mayo Esq. México

Telefax: (595-21) 444 770

E-mail: servilibro@gmail.com

www.servilibro.com.py

Plaza Uruguaya -Asunción -Paraguay

Dirección editorial: Vidalia Sánchez

Presentación: Carlos Villagra Marsal

Selección y prólogo: Osvaldo González Real

Tapa: Carolina Falcone

© SERVILIBRO

Esta edición consta de 14.000 Ejemplares

Asunción, Enero 2012

Hecho el depósito que marca la ley N° 1328/98

 

 

PRESENTACIÓN

Mi amiga Vidalia Sánchez me ha pedido que escriba una presentación de carácter general de los dieciséis títulos, ya definidos, de la BIBLIOTECA DE OBRAS SELECTAS DE AUTORES PARAGUAYOS que, en volúmenes sucesivos, aparecerá en algunas semanas bajo el sello editorial de SERVILIBRO, difundiéndose al público lector junto con un periódico nacional de vasta circulación. Con grande voluntad acepto la solicitud porque, entre otras virtudes, esta colección literaria ha sido integrada con criterio selectivo -su propio nombre así lo señala- y no meramente antológico; en efecto, las antologías suelen programarse subjetivamente, vale decir en atención al gusto e incluso al capricho de quienes las preparan, mientras que la selección objetiva de textos en ese ámbito maneja criterios diferentes y diferenciados, tomando en cuenta en primer lugar la excelencia lingüística uniforme, por así decirlo, de todos los autores, dentro naturalmente de la estilística de cada quien (e1 estilo es el hombre); en segundo término, una selección ha de considerar la representatividad palmaria de tales obras en relación con la época y la generación cultural a las cuales pertenecen y, en fin, toda colección seleccionada de libros de naturaleza similar a la que hoy tengo a honra presentar, tiene que incluir la pluralidad de los géneros y subgéneros literarios; en igual condición, la BIBLIOTECA ... ofrece el arcoiris cumplido: lírica, cuento, novela corta, teatro, recopilación de narrativa oral anónima, ensayos con intención estética y hasta poesía bilingüe en versión original o traducida, ello como justiciero tributo a nuestra lengua materna, el guaraní paraguayo.

Las mencionadas demostraciones están marcando un propósito central: el de ampliar y diversificar el placer (que en rigor es uno solo) de la lectura: afición, hábito, adicción que, a semejanza del buen comer y de los actos del amor, producen en sus practicantes la extraña sincronía de la felicidad espiritual con el gozo físico.

Carlos Villagra Marsal

última Altura, a principios de agosto de 2011

 

 

 

 

 

CARLOS FEDERICO ABENTE : Nació el 6 de setiembre de 1915 en Isla Valle (Areguá).

Si bien su padre -el ingeniero Isidro Julián Abente- le dio su apellido, solo lo vio una vez en su vida, al término de sus estudios primarios.

Con su madre viajaron a entre Ríos y luego a Buenos Aires. Allí, en la Universidad de Buenos Aires (UBA) obtuvo el título de médico. Se especializó en cirugía.

Antes de recibirse, para solventar sus gastos, fue canillita y, ocasionalmente, sparring de boxeadores.

Entre sus grandes amigos estaban José Asunción Flores -para quien escribió las letras de Ñemitỹ y Guyraũ-, Augusto Roa Bastos, Mauricio Cardozo Ocampo, Hérib Campos Cervera, Emilio Vaesken, Severo Rodas y otros.

Se casó con Eva García Parodi. Tienen tres hijos: María Estela, María Eva y Carlos Ramón y 15 nietos.

Publicó cuatro libros de poesía:

Che kirĩrĩ asapukái haguã (Para gritar mi silencio)

Kirĩrĩ sapukái (Grito del silencio)

Sapukái. Poesías inocentes

Sapukái sunu (El grito del trueno).

Sus obras musicalizadas están reunidas en varios discos. `

Mención de Honor en el Premio Nacional de Literatura 2009.

 

 PRÓLOGO 

Cualquier antología -sea quien fuere el autor escogido- es siempre una tarea difícil y arriesgada. Quien selecciona las obras solo cuenta con el mejor saber y entender que los años le han ido enseñando a través de sus lecturas, conversaciones y la escritura personal. Es difícil porque elegir significa excluir. Arriesgada, porque siempre acecha el peligro de que el resultado final no represente fielmente lo más granado de una producción literaria global.

Consciente de esa limitación y tratándose de la poesía del Dr. Carlos Federico Abente, he tomado coraje para actuar como juez de lo que su corazón fue derramando en palabras en el transcurso de su fructífera vida. Siendo honesto, tengo el deber de decir que mi admiración, mi cariño y mi respeto hacia él no me dan la imparcialidad que requiere la labor de un antólogo. De esta confesión parto para emprender la travesía.

El Dr. Abente suele repetir que no escribe poemas sino mensajes. Su humildad no le permite colocarse a la altura de los que deambulan por la vida con el rótulo de poetas.

Si se parte de la premisa de que poesía es lo que se verbaliza recurriendo al uso artístico e un vocabulario cultivado y lo que se transmite llega con la suficiente carga para emocionar, no cabe ningún tipo de duda para calificar lo suyo. Además, al fin de cuentas, no hay oposición entre poema y mensaje porque todo verso destinado a perdurar lleva en sí una voz que está por encima de los signos que sirvieron para la representación gráfica de las ideas.

Esta antología se llama Ñemity porque los poemas de Carlos son una siembra de amor, sueños, esperanzas y generosidad. Y porque ese es el título de la guarania con música de su entrañable amigo José Asunción Flores con el que ya en vida es inmortal. Refleja su deseo de un Paraguay grande, solidario, trabajador y feliz. Esa letra convertida en himno extraoficial en un vasto sector del país es ya su herencia más perdurable. Vivirá por encima del polvo, puerto de nuestra condición de seres finitos. Entonces, nada mejor que escoger esa identidad.

El rasgo sobresaliente en los cuatro volúmenes de poesía publicados por el Dr. Carlos Federico Abente y que han servido de base a esta antología es el vocablo sapukái.

Sus poemarios han ido apareciendo con estos sucesivos títulos: Che kirĩrĩ asapukái haguã (Para gritar mi silencio) (1990); Kirĩrĩ sapukái (Grito del silencio) (1995); Sapukái, Poesías inocentes (1997) y Sapukái sunu (El grito del trueno) (2001),

Como se constata, el fuego central de su producción es el sapukái. A ratos, para hacerlo más sonoro y resaltante, lo opone a kirĩrĩ. Lo que enciende su inspiración se completa en un final a toda orquesta, sin necesidad de adiciones: Sapukái sunu, un grito elevado al máximo volumen, como una síntesis del itinerario recorrido.

¿Y cuáles son los gritos del poeta? ¿De qué ayvu eleva su vuelo ese sapukái que permea cada línea de sus escritos y que si no á parece se lo presiente agazapado en la blancura del papel?

Para responder, hace falta ubicarlo en un contexto vital. Nació en Isla Valle (Areguá) es cierto, pero muy niño la vida lo empujó a territorio argentino: Formosa primero, Concepción del Uruguay después y, finalmente, el puerto de Buenos Aires donde vive hasta hoy.

Para mí, su grito más raigal nace en la ausencia de su tierra a la que no solo no olvida sino que ama en extremo. Ese es su sapukái esencial y a partir de él van emergiendo los otros, aquellos dictados por sus afectos.

Como no puede desprenderse de su patria, la lleva consigo donde vaya. El guaraní es el puente del encuentro más íntimo entre lo que dejó físicamente y lo que va reconstruyendo en cada pasaje de su existencia. Voy más lejos todavía: su primera lengua, la que aprendió de doña Juana Deolinda Bogado Arce - su madre- es su verdadera patria. Con ella envuelve los distintos rostros de su sapukái múltiple, pero también único.

Por la preponderancia del sapukái, podría caerse en la tentación de creer que en la poesía de Carlos hay rabia, ira, furia y violencia. O si se recordara que su marcante de alumno de la primaria era "tahýi tarova" por lo peleador que era, también la conclusión sería errónea porque no hay espíritu que transmita tanta paz como el suyo.

Como algo paradojal, aunque no contradictorio, su escritura está llena de ternura, sosiego, amistad, solidaridad, humanidad en suma. No hay que desdeñar, entonces, que a ratos el kirĩrĩ contrapuntee su sapukái. Allí está el secreto que balancea los dos polos.

De esa combinación nace la síntesis que se plasma en su producción poética y que esta antología tiene la intención de mostrar. Los textos de algunos autores que han prologado sus libros han sido seleccionados por su relevancia para comprender más cabalmente la poética abentiana.

Walt Witman quería que quien tocara su libro -Hojas de hierba-, se pusiera en contacto con un hombre. Pues bien: quien tenga en sus manos estas páginas encontrará a un hombre verdadero que con sus dolores y alegrías labró a pulso su camino. Y eligió la palabra para dejar testimonio de la trama de sentimientos que acompaña su historia de ser humano excepcional.

MARIO RUBÉN ÁLVAREZ

Desde el amarayvi de otoño de Potrero Yvaté, mayo de 2009

 

 

CHE KIRĨRĨ ASAPUKÁI HAGUÃ – PARA GRITAR MI SILENCIO

 

 

IKATU VA'ERÃPA

 

         Agustín Pío Barrios "Mangoré" peguarã avaite hekópe,

yvytu pepóre yvóra rapére,

mbaraka pyahẽme omomba'etéva tetã Pumbasy

 

Ikatu va'erãpa ku che képe guápe

ipoty kurúva hi'ãite guive

apáy javemívo oguahẽ hi'ára

ha ijapýra endýma mborayhu rata

Ikatu va'erãpa ñande pyporépe

jahecha katu jajavy va' ekue

ha tory pa'ũme arandu kuaápe

ko ñane retã ñamomba'ete

Ñemyrõ ohasárõ tape ipotĩmbáne

jaipyapy vy'ápe toguahẽ arete

ko'ẽ pytãngy ku iguata katúva

porãyvosetégui péina itenonde

ñañembyatypána ñane retãmíme

ha py'a guasúpe ñamombarete

toguahẽ jasýndie kerasy ipaháva

ha kuarahy'etépe jajohesape.

 

 

 

ROMOMANDU'ÁVO

 

Nde ruguýko che

che retã ambue,

romomandu'ávo.

Ani reimo'ã,

roheja va'ekue

rohayhuve'ỹgui,

hapenoeteíva

che pire pa'ũme

ahami va'ekuégui;

ha amo che keguýpe,

hendy ko'ẽmíva

gueteri oikokuévo;

mborayhueteiháre,

ohesapemívo

muã rataindýpe,

che rape pytũvo;

ahechasetégui

jepe pytũnguýpe

ku aguerohorýva,

mba'e rayhuete.

Rombo'etehaitére

ko che kane'õme

nandeka'arúvai

ha kirĩrĩháme,

che py'a jukáva

ko techaga'u

heñóimi va'ekuéma

apoñy ypyrũme

yvy pytã ári;

ha ipotýva áĝa

ajevy ahekávo,

pe ikusuguemínte

jepe añeha'ã amoingovemi,

ha'entehamíre

ohatapyñáva, ha'e oikuaaháicha

ko mba'e rayhu.

Kerasy ohapýva hata rendymíme

che ndive añomíme

ha ysapy omyakỹva

mbyjami resaýpe

ani itanimbu.

 

 

 

DE RAPYKUERE

 

Aikoverãngue

nde rapykuerére

cheño peteĩ apytava'ekue

ajepytaso.

Tesarái rekávo

che pojái vy'áre

ha kirĩrĩháme,

háime ajahe'o.

Che py'ara'ãva

jepive'eteíme

ako nendiemínte

ñamboapyva'ekue.

Pochymi aisu'úvo

cheñomi apyta.

Ahechaga'úvo

ne pore'ỹngue

ha ajekopytývo

cheñomínte aikuaáva:

mborayhu hekópe

ndopyta katúvai,

ha iñapytĩháme

ndoikove pukúvai,

mborayhu hekópe,

hata naiko'ẽvai

tatative'ỹme

yvytu reimínte

oguerovevéva, ikusuguemi.

 

 

 

NDE RERAKUEMI

 

Mba'éguipa akói

che rakate'ỹ nde rerakuemíre

ikusuguepáva che akangyta guýpe

ha'eñoreimi.

Ka'aru ojerévo

ipiro'yséva mandu'a rorýpe

ha ko'ẽ oho'ívo

chembopy'apýva

ha'énte aveími.

Mba'érepa akói

nde reraetei

che moñekó'õiva

aitykua javévo

mborayhu rykuépe

ko che ka'ygua,

rembe'y jerére

ovevýi haguã chemba'e mbyasy

ka'a joheipýicha

ombo'y reíva

ko che ka'ay

marã piko aipórõ

che mandu'ase ohasava'ekuére

iñapeno reimíva

che pire pa'ũme

che jopi asyete

iporãitevénte

che mandu'a'ỹme

tesarái rapére

ajetyvyróvo

amohatatĩ che mba'e mbyasy.

 

 

 

 

 

 

 

 

KIRĨRĨ SAPUKÁI - GRITOS DEL SILENCIO

 

 

ASYNGUE PORÃNGEKOSEMÍVO

 

         A mis sobrinos Chaparro Abente

         che rekoviarã ñe'ẽ rayhupápe

 

Angã poty aroguatamívo,

che ñe'ã apytégui heko rorymi

ha aipapa ñemívo peteĩteĩvo,

hove rovemi, mborayhu potýgui

aromandu'áva hérape eteimívo;

che asyngue ahayhúva peteĩteĩvo,

ombohekovéva hekove rorývo,

peteĩteĩvo, che kéra poty.

 

Ko ñe'ẽ poty jera, porãsemíme

aromandu'ase avei;

ñande ra'y tyre'ỹ angamíme,

ogueroguatáva hekove asymi.

Mboriahu apýrivo ha'e añomi

ipore'ỹvo ichugui.

 

Heko apohague popyhy

oisaimbyhy haguãvo tyarõminguévo;

ikatupyrývo iguata ypyrã

ha anímo, arahũ ypytũme;

ityai ko'ẽvo imbyja rendy,

oipyhy ojavývo tape añavaíre;

aña retãitépema ogueroikovéva.

Upégui, ndaje asyetépe

mborayhu añoitépe,

porãngerekópe

mánteko ikatúva

jaguerojevy.

 

 

Asyrngue: hermano, congénere.

Angã'u: recuerdos, reminiscencia, saudades.

Porãngereko: admiración, homenaje, culto, pleitesía.

 

 

 

 

SAPUKÁI KIRĨRĨ

 

A Francisco Alvarenga:

pumbasy mbaretéva ipurahéi ñe'ẽ. (*)

 

Aikoháre kirĩrĩme,

kirĩrĩme ajejuvy.

Ha apytávo pytỹ'ỹme

kirĩrĩgui nasẽvéi;

kirĩrĩháme aikovére

ndikatúiva asapukái.

 

Ahendúre kirĩrĩme,

naikotevẽi sapukái.

Sapukáipe ñahendúva

kirĩrĩvape oha'i,

kirĩrĩmente hi'ajúva

mborayhu repykuemi;

kirĩrĩmente apytáta

tahi'aju che py'a.

 

(*) Pumbasy: música, melodía

 

 

 

SAPUKÁI

 

         A Prudencio Giménez: Imbarakapúpe ne ãgã pyhýva,

ha nde popyhývo oñeme'ẽmbáva

 

"Ahendu nde sapukái"

 

Oiméva ahendu py'ýĩ

mombyry nde sapukái,

hi'ánteva ambohovái

ha aha'ãvo ndaikatúvai.

 

Ahendu nde sapukái

tendotápe ombohovái,

ndikatúvai angã aipyhy

ipaha ni iñypyrũ,

vaichánteva mombyry

ha che yketére okañy.

 

Ahendu nde sapukái

apáyvo ko'ẽ jave

ha keguýpente ijave

oisambyhy che py'apy

apu'ãvo ambojaru

ako ñane mborayhu,

heñóiva mbeguekatu

anítei agẽ reimígui

ipotývo ndahi'ajúi.

 

Ahendu nde sapukái

che akãngyta omokyrỹi,

che mombáyvo amborari

keranávape avare'ýi;

oikóva tekotevẽgui

hape'ỹme angã oipykúi.

 

Ahendu nde sapukái

ymaitégui che renóiva,

opoñýva che keguýpe

omboy'u che mborayhu,

py'yĩ che mongerasýva

ijypy ajapyhységui

ha hekópente oime okañýva

kirĩrĩme ipaha'y.

 

 

 

 TAMÓI PORAI

 

         A Augusto Roa Bastos asyngue ahayhúva marangatuháre

hekópe oikovéva mborayhu rape

 

Néi rehe añepỹsangã

no mborayhu pyporére;

amo tyarusu amboére

añopẽvo che ã kyha,

oikóva che raperãre

omoirũvo mborayhu;

oguatáva mbeguekatu,

ipojaipa cherehe.

 

Upégui tyarõminguévo

mboriahu renonde'ávo

yvy apére ajepykúivo

muñahápema agãrõ;

py'ỹi rohechakatúva

rembo'apývo kirĩrĩme,

kirĩrĩmente hi'ajúva,

ñande reko rembiapo.

 

Ha upépe roikuaáve

ahechávo nde jave

ne mborayhu pyrusuu;

ko agãrõ hekahápe,

avare'ýivo chave.

Tekovemi aipovyvývo

che ykére, cheichaguamíndie

ha mba'evete rojuhúvo,

hemóiva ore popytépe;

che mandu'a nderehe.

 

Akói repyta haguéicha

ne añoite, nde ponandi,

ha upémarõ rehai

porahéi mba'ekuaa,

ñane retãme guarã.

Hemói haguã ore apysápe,

ndoikói haguã tesarái;

ropáy haguã kerasýgui,

opa haguã tembiguái

ha naisãvéi ñande ra'ỹ.

 

Porahéi ñahendu kuaárõ

ñaguahẽmbáne ijavévo;

namoĩro ñande pyapýpe,

ñande ruguy mborayhúpe;

mborayhu ñande py'ápe

ha ñe'ã ojo'ayhupápe.

 

 

Tamói: abuelo, generadores, líderes.

Agãrõ: esperanza, ideal, bonanza, bienestar.

Porahéi: canto espiritual de los guaraníes.

 

 

 

 

TATA RUPA

 

         (Te'ýi kove) A Hérib Campos Cervera kuimba'e

hendápe poravopyre ombohekovéva ipy'a rendu

 

Ymaitéma aroguata,

chendive ko teko'asy;

oikónteva oñembyasy

ha kirĩrĩmente opa.

 

Aroviaitéma chave;

oikotevẽ ñamoagẽ

ha oityvyro mbarete

iku'íva toveve,

taivevyive ore rape;

ipohýimava hese

ha oguapýva orerehe.

 

Tekotevẽma ikatu

ipohýiva ñamoirũ

ha ñambojávo ati'y,

ñañe'ãvo taipa'ũ.

 

Upéicha mante ikatu

ñande pyapy imbarete

ha ani pituágui ogue,

ñande ruguy ratapy.

Tatapỹi hendy asymíva,

o guese'ỹme oje'atýva;

itanimbúpe ojoupe

oikovévo tatapỹicha.

 

Hata rupápe iko'ẽ;

aremivévo hendýva,

opytávo taperére

mborayhu rendykuere.

 

 

Pitua: incapaz, inútil, inservible.

Tata rupa: rescoldo, fogón (tataypy).

 

 

 

AVA REKOVE ASY

 

         A Zenón Bogado Rolón mitã kuimba'e tyarõ

tenonde ipohe teíva iñe'ã tytýi

 

Ajéipo ñamomba'e

tuguyeta osyry va'ekuére,

iko'ẽ va'ekue amboére

tanimbu ogueroveve.

 

Ajéipo techaga'u

oisu'úva kerasýpe

ha ombohypy py'apýpe

oiko'õ ñande ruguy.

 

Ajéipo ñande rapy

ka'aguy ipokãmbaitévo,

hi'upyrã ndohupytyvéivo,

ha ñaneirũ ihu'u piru.

 

Ajéipo nde py'apýne

amo tapére amboére;

hekomíme oisambyhýva,

mba'asy po'i oisu'úva,

kirĩrĩmíme oñemíva

ha' eñomi ojehekýiva.

 

Ajéipo tuicha mba'e

ñane retã rekove;

ñande rape ipykuapávo,

ñane tapỹ'i heko a'ipávo

tavaku'émi imbỹju'ijupávo

ha yvypóra ndaijojái.

 

"Mba'ete! ndagueroviái;

mba'éicha nandetarovái",

ha upépe ne akãnguapy,

rejuhúvo nemoirũ,

nde rapicha mboriahu;

oguatáva ave nde ypy,

ndaha'éiva nde ruguy

ipojáiva nderehe,

ha oikuave'ẽ imborayhu.

 

Pytaguárõ jepeve

mborayhu imbareteve;

hendie anga reipo'andu,

reipo' andu tekotevẽ.

 

Upéicha ra'e ikatu

hovykã ñande ruguy,

heñóimava ako tetãme

tanimbu sarambikue.

 

Mbyju'íju: tapera, casa abandonada, lugar que frecuentan las golondrinas.

 

 

 

 

AVA RETÃ KO'ẽ

 

         A Gustavo Adolfo Servín, kuimba'e heko katúpe

oipopýva mborayhúpe iporã haichaite guive

 

Kuarahy ohesapéva hendy;

ka'aguy heruguãva iñypytũ.

 

Kuarahy tohesape ka'aguy;

ka'aguy taiko'ẽ ikuarahy

yvy pytã, kuarahy tomyendy;

ka'aguy heruguãva ỹñypytũ.

 

Che rape ñu hovýre okañy

ohekávo isãimba mborayhu;

jahecha ipotypa ñande yvy,

japaypa, javy'a, jajoayhu.

 

Ha ipepo mbaretépe, yvytu

tapeasa tomopẽ, tomo'ỹ;

tombyaty mborayhu tyre'ỹ,

opyta va'ekue, yma ipore'ỹ.

 

 

 

 

ÑANDE RUGUY RATAPY

 

         A mi hermano Pelayo Abente, che ryvy ahayhúva

         pehẽngue'eteéva chendive oñopẽva che reko katu

 

Heñóiva nipora'e

ku yvytu oguerovevéva,

tanimbu guýpe iko'ẽva

aremivévo hendy.

 

Taiñapekã mborayhu

ha'eñomíme opytáva;

tesaráiro taperére

oñembiso pore'ỹ.

 

Akói ko tetã mbo'épe

mborayhumi rayhupápe;

oiméma ipoty kuru

kepo'ayhumi aroko'ẽva.

 

Tapiaitépe aropichýva,

hovyũ mbarete rokýva;

ndaipotáiva ijaruru,

ha'eñomi tataupápe,

ñande ruguy ratapy.

 

 

 

SAPUKÁI - POESÍAS INOCENTES

 

 

DESTINO

 

He venido de allá lejos

tierra verde y colorada

con la vida apresurada

y las ansias renovadas.

Una mañana cualquiera,

caminando, caminando,

sin temor a desatinos

y los sueños transitando

inclemencias de caminos,

que apaciguaron el tino

de un destino de caminos.

Al promediar el camino

se encabritaron mis sueños

y se pusieron de acuerdo

la vida con mi destino.

Mi ansiedad puso su precio

pero, su precio pagado,

todo es cuestión de jornadas

en la lucha por la nada.

 

Nací como los abrojos

en tierras abandonadas

y prendido a los antojos

de todo lo que soñaba

quiero brindar de mis manos

lo mejor que he cosechado:

mis sentimientos humanos

y el amor a mis hermanos

contagiada de fragancias

de la tierra colorada

florecida en la alborada

de una mañana pasada.

 

 

 

MI SOMBRA

 

Conversando a solas, en mis desvaríos,

pregunté a mi sombra por qué me seguía.

Pobre sombra mía... llena de nostalgias,

calladita ella, respondió el silencio.

 

A veces, de tarde, cuando el sol poniente

degüella los días allá, en occidente,

se alarga la sombra, atada a mis pasos

como si cargara mi cuerpo pesado.

Y... cuando de siesta bajo el sol camino,

se adhiere la sombra, fundida a mis pasos,

celosa, segura de vivir conmigo,

como si cuidara mis pasos cansinos...

 

Pobre sombra mía... sin dejo a cansancio

no obstante el camino que hemos recorrido.

 

 

 

 

 

 ESCUCHE EN VIVO/ LISTEN ONLINE:

MI SOMBRA

Letra:  CARLOS FEDERICO ABENTE

Música: JUAN BÁEZ

Intérprete:  LUZ MABEL ORTIGOZA

 Material:  NOSTALGUA AREGUEÑA II


 

 

 

 

 

 

ISLA VALLE

 

Qué lejos estás quedando;

recuerdos de mi Isla Valle,

cuando me quedo pensando

en tu campiña, Isla Valle,

cuando en tus tardes soleadas

junto a tus cerros esperaba

las frutas que allí juntaba

de tan silvestre dulzura.

Qué lejos estás quedando;

rememorando ternuras

que acaso fueron locuras

de esa querida niñez.

Qué triste, aquí, he quedado

rememorando el pasado

que la tarde está anunciando

en su silencio anunciado.

Las custodias de mis penas

renunciaron protegerlas,

y han quedado mis tristezas

postergadas en soledad.

 

 

 

TIERRA MÍA

 

Aquí estoy, tierra mía,

con tu presencia urgente

cuestionando motivos insolentes

que enfatizó el destino,

transitando senderos peregrinos

tras incierta ilusión de los caminos.

 

Aquí estoy

con mi presencia muda,

las tareas de mi lucha masticadas,

y el sabor de jornadas transpiradas

que en mis labios dignifica el magro pan.

 

Aquí estoy

trasnochado de intenciones,

y un cortejo de agresivas pretensiones

que me incitan a bregar tras la utopía

de esa lucha sin fin en la porfía

del mendrugo de pan, precio de afán

que el mezquino egoísmo indiferente

encarece en rigores día a día,

enardeciendo el hambre y la codicia

de una pléyade ingente y peregrina.

 

Aquí estoy

con los brazos levantados

y mi reto de humano sentimiento,

pregonando el amor a mis hermanos

y el derecho de urgente entendimiento.

 

Aquí estoy

con la misión a cuestas,

sin claudicar la fuerza de mi intento

que reclama por cierto lo más cierto:

reivindicar el canto

que anticipara el sueño de antemano:

un refugio de paz junto a mi hermano

y el aliento de amor con que forjarlo.

 

Aquí estoy.

 

 

 

TIERRA DE MI TIERRA

 

Tierra colorada, tierra de mi tierra

roja de pasiones, verde de esperanza.

Tierra colorada, verdes esplendores,

donde un sol candente madura ilusiones

y una blanca luna suspira de amores.

Tierra colorada de verdes promesas,

de rojas pasiones y sueños dorados.

El río en su murmullo reza enamorado

cuando en sus corrientes te vas diluyendo

como rojo zumo de una herida abierta.

Tierra colorada, redención de siglos,

en tus rojos predios se animó la vida

y en atardeceres de rojos ocasos

el sol milenario degolló sus días.

Tierra colorada, capricho y destino,

replica y reproche de alboradas rojas,

sangre y esperanza de brazos unidos

que en sus verdes sueños te quisieron roja.

 

 

 ESCUCHE EN VIVO/ LISTEN ONLINE:

TIERRA DE MI TIERRA

Letra:  CARLOS FEDERICO ABENTE

Música:  LUIS ÁLVAREZ

 

 

 

Intérprete:  GRUPO GENERACION

Material:  NOSTALGUA AREGUEÑA II

 

 

 

 

SAPUKÁI SUNU – EL GRITO DEL TRUENO

 

JAGUA JARA'Ŷ

 

         Tekove rekóndi, ajoavy katúrõ

che jagua rekópemane hekovia kuaáva

 

Mamógui rejúva mborayhu rekávo,

nde guata karẽme mombyry guive,

nde rapeharãre rehetũ yvytúre

ha ikatupyrýma, nde py'a pota.

 

Moógui rejúva Tupã rỹmbami

ko nde juku'a nahendakatúvai;

oiménepa anga, nde jokuaihare

nemomarãndu reipykúi mboyve

mba'épa otyaíva mboriahu keguýpe

ndogueroko'ẽvai kepoayhu tymói,

hesapehaguãva, tape pore'ỹ.

 

Reguata ko'ẽre, mboriahu asy

reikuaa porãne upe imba'asy,

ha mba'épa oharúva ikéra poty

ndohape nondévai, imbyja guejy.

 

Añata nde ykére oguahu rire,

ha avavépe upégui rehechase'ỹme

reju che py'aitére nde ratypyso sapy'a,

tujágui amanóva mborayhu reka,

ha akói reguãhéva che moirũ haguã.

 

 

 

KOKUERE

 

Ka'aru asaje, kuarahy hendy

yvytu aku nde pire rokái,

ha asyngue ãngami rekove asy,

mboriahu guãhẽre nda'ipu'akai,

ipere kokue ijára ambue,

upyrã ipokã, ñemitỹva ogue

ha ayvu ñe'ẽngúpe ñande tarova.

Kane'õ ensuguy, pytu juku'a

ha tape ku'áre, mayma tetarã,

purahéi ambuépe kyre'ỹ opuka.

Ndaipóri ka'a, chokokuéva opa,

ha óga jerére noiméi jeheka

mandi'o havẽ, ndikatúi j a'uve,

ryguasu okuru, ype hesaite,

avati poty ndopukavyvéi,

ha iñapesãju ndajahechavéi

apiryta'ãre osãingo jegua.

 

Jagua jepeve heko tyre'ỹ

ha jasy osẽnguévo oguahu asy.

Ágã pytaguáicha, tekotevẽmbýva

hembiñemuháguinte jahepyrojáva.

 

Opa tory aty ñane tapỹimíme

kokue jehekáva, hatatĩ ko'ẽ

ha mbarakapu vy'a reruha

pytagua rekópente oime oñembota.

 

 

 

PY'A RASY

 

         A los pueblos originarios (ñane retãyguápe)

 

Mba'ete nipora'éva

ko tekove rekove

oikomírente oikovéva

ha hekópenteva iko'ẽ.

 

Upéicha nipo ra'éva

ko tapicha marãnde

sapukáire oikotevẽva,

ha kirĩrĩme oikove.

 

Aipórõ, tasápukái

ko che ãme ojaitypóva

tohendu ohenduse'ỹva

ha ipy'ápe toikarãi

pytumby tahesakã,

tojopoapytĩ pyapy,

ty'ái repy taipoty

mboriahu tojepoity,

ha isã'óvo iñapytĩ

ñembyahýigui taipotĩ.

 

 

 

Tasapukái ko mba'e

hemõiva che apytu'ũme

oiko'õva che ahy'ópe

che kũguype ijarurúva

ha che py'ápe osoróva

ndijavéigui iguereko.

 

Tekotevẽ jaipo'o

ñandehegui ñemyrõ,

ha topyta hekovia

mborayhu rembipota,

ati'y ñambojoja

ha oñondive ñañeha'ãvo

topu'ã ñane retã.

 

 

 

MANDU'ARÃMI TESARÁI PAHÁVO

 

         Che rembirekópe

 

Mytuẽ rorýpe, pytu kane'õ

ty'ái repykuérõ, nembopiro'ýva,

ha remomandu'ávo,

agẽgui reimínte nde py'apyhýva.

 

Mandu'arãmi, tape aroguatávo

nde róga nonde ahasahaguãvo,

che rechávo aju, nde sy akate'ỹ

ñongatu agẽtépe, hovetã omboty.

 

Mandu'arãmi jepe nahi'ãiva,

ku aramboha guýpe jepi ne karãiva

ha nde pireguýpe gueteri hapenóva

ñaromandu'ávo heko rekove.

 

Kepoayhu rory saraki tie'ỹ

ñembosaraihápe ñande añuãva'ekue,

ha akói herãkuáva ñande kerasy,

tovéna ikatúrõ kirĩrĩhaitépe.

 

Mbegue katumi avave oimo'ãme

ñamo pa'ũmívo ãnga'uresangy,

hekópe reimínte heñóiva hesa'y,

tesaráirãmi, tove ñamboyke.

Ha kuarahy rendýpe, hatatĩve'ỹme

asajepytévo mbyry'ái pytúpe

ipaha haguãicha jaguerohapy.

 

 

ÍNDICE

 

Presentación

Datos biográficos

Prólogo

 

CHE KIRĨRĨ ASAPUKÁI HAGUÃ/ PARA GRITAR MI SILENCIO

Ñemitỹ

Ikatu va'erãpa

Paraguay ruguy

Romomandu'ávo

Aha mboyvemi

Nde rapykuere

Nde rerakuemi

 

KIRĨRĨ SAPUKÁI/ GRITO DEL SILENCIO

Asyngue porãngekosemívo

Sapukái kirĩrĩ

Sapukái

Ava pypore

Tamói porai

Tata rupa

Ava rekove asy

Ava poreka

Tetãngua ruguy

Ava retã ko'ẽ

Ñande ruguy ratapy

Ayvu jovái

Kepoyhumi

Ãgamo ra'e

 

SAPUKÁI/ POESÍAS INOCENTES

Destino

Mi sombra

Isla Valle

Tierra mía

Tierra de mi tierra

Cuando yo haya partido

El amor y su verdad

Reflexiones

Para gritar mi silencio

Ava resay

Ñande Sy

 

SAPUKÁI SUNU/ EL GRITO DEL TRUENO

Tetã sapukái

Ñemitỹ sapukái

Mombyrýgui aju

Nde rerakuemi

A José Asunción Flores

Jagua jara'ỹ

Kokuere

Py'a rasy

Mandu'arãmi tesarái pahávo

Mborayhu rape

Ka'aguy mano.

 

 

 

 

Para compra del libro debe contactar:

Editorial Servilibro.

25 de Mayo Esq. México Telefax: (595-21) 444 770

E-mail: servilibro@gmail.com

www.servilibro.com.py  

Plaza Uruguaya - Asunción - Paraguay

 

 

Enlace al espacio de la EDITORIAL SERVILIBRO

en PORTALGUARANI.COM

(Hacer click sobre la imagen)

 

 

 

ENLACE A LA GALERÍA DE MÚSICA PARAGUAYA

EN PORTALGUARANI.COM

(Hacer click sobre la imagen)

 

 

 

Letras de Música Paraguaya

MÚSICA PARAGUAYA - Poesías, Polcas y Guaranias - ESCUCHAR EN VIVO - MP3

MUSIC PARAGUAYAN - Poems, Polkas and Guaranias - LISTEN ONLINE - MP3

 





Bibliotecas Virtuales donde se incluyó el Documento:
EDITORIAL
EDITORIAL SERVILIBRO
MÚSICA
MÚSICA PARAGUAYA - POLKAS y GUARANIAS (PARA E
IDIOMA
IDIOMA GUARANÍ - POESÍAS - MÚSICAS - ESTUDIOS...



Leyenda:
Solo en exposición en museos y galerías
Solo en exposición en la web
Colección privada o del Artista
Catalogado en artes visuales o exposiciones realizadas
Venta directa
Obra Robada




Buscador PortalGuarani.com de Artistas y Autores Paraguayos

 

 

Portal Guarani © 2024
Todos los derechos reservados, Asunción - Paraguay
CEO Eduardo Pratt, Desarollador Ing. Gustavo Lezcano, Contenidos Lic.Rosanna López Vera

Logros y Reconocimientos del Portal
- Declarado de Interés Cultural Nacional
- Declarado de Interés Cultural Municipal
- Doble Ganador del WSA