PortalGuarani.com
Inicio El Portal El Paraguay Contáctos Seguinos: Facebook - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani
JULIO CORREA (+)

  KARAI EULOGIO - Teatro, Primer Acto - Apohára: JULIO CORREA


KARAI EULOGIO - Teatro, Primer Acto - Apohára: JULIO CORREA

KARAI EULOGIO (ÑOMOHA'ANGA PUKARÃ)

DON EULOGIO (COMEDIA)

Apohára: JULIO CORREA

 

Edición digital: www.guaranirenda.com (Link caduco, revisado en Febrero 2024)

 

 

 

Comedia original en tres actos

Advertencias de Guarani Renda:

El lenguaje de esta pieza teatral es algo soez, donde parte de la gracia está en el mal hablar de sus personajes. Lo ponemos aquí para ejemplificar el uso del yopará paraguayo. Por esto mismo, no brindamos su traducción, para no destruir el sentido y la gracia originales de la obra.

Las palabras que deben leerse como en español (acentuación y sonido de las letras) están en negro, y las que deben leerse como guaraní en rojo oscuro. Usamos la cursiva para denotar una palabra mal pronunciada, mal construida, o un hispanismo innecesario.

Esta notación (distinción de colores y uso de cursiva) es mera y exclusivamente para fines didácticos. Por favor, que no se piense que pretendemos corregir al gran Julio Correa.

 

 

PERSONAJES:

 

Karaí Eulogio: De unos 60 años, canoso.

Juan: De unos 25 años.

Ramírez: Vendedor de quiniela, muy zalamero.

Sotera: De unos 40 años.

Jose'í: Niño de 6 ó 7 años, nombrado como Mitã'i.

Epifania: Jovencita, de unos 20 años.

Ña Mercé: Vieja, de aire religioso.

Panta: De aspecto siniestro, chofer sin trabajo.

Ña Luisa: (no participa en este primer acto) De unos cuarenta años, viste modestamente y no usa afeites.

 

 

 

PRIMER ACTO

 

Útiles de Escena: Una mesa en el centro de la escena. Seis sillas. Una mesita chica con revistas y diarios. Una cómoda con un nicho encima, con santos y dos candeleros, dos carpetitas para la cómoda; un mantel para la mesa; una máquina de coser; un catre de lona; un brasero de tres patas; Un baúl de madera y hierro; dos platos enlozados hondos. Dos botellas para Ramírez; un catre de lona para Panta; un baúl para Sotera; cubiertos, tenedor y cuchillo, un pan, una servilleta; un puñal para Panta.

La acción se desarrolla en una pieza sobria. Algunas sillas, una mesita y, en primer término, un sillón, una puerta foro y dos laterales. En el costado, en la pared un nicho.

Al levantarse el telón, Karaí Eulogio, de unos sesenta años, está sentado en el sillón, en actitud pensativa y triste.

Juan — (De unos veinticinco años, entrando por foro) Buen día, mba'éichapa ne ko'ẽmi, Karai Eulogio?.

Eulogio — (Quejándose) Ápe ko che retyma, ojehýi... (Mostrando) ha ko che jyva katu ñaimo'ã ipukuvéva. (Levantándose y poniéndose derecho con los brazos caídos) Ema'ẽ porãmi, Juancito,nda'ipukuvéi vaichapa ko che jyva?.

Juan — (Observando con atención) Ojoja, ojojaite vaicha niko... antojo mba'e nune.

Eulogio — Na'antóhoi, ipukuvéko...

Juan — Ndahechakuáaiko che aipo ipuku juavyha.

Eulogio — (Mostrando) Kóa ko che jyva ipukumie.

Juan — (Reconviniendo, cariñoso)Anína reñe'ẽ rei, mba'éicha piko péa...

Eulogio — Pe kahón pohyikuégui ojepyso ko che jyva...

Juan — Ipohyimi va'ekue voi Ña Metéria...

Eulogio — (Suplicante) Anína anga reñe'ẽ vai hese, omanóma niko anga.

Juan — Ani ndepochy, chéko ha'e gua'umínte.

Eulogio — Omano rire ahechakuaa... kuña guasu niko ra'e pe che rembireko... Jajepokuaa niko katuetei ñane rembirekóre ipahávo, hovatavyvéramo jepe. (Lloriqueando) Mba'e piko che ajapóta hese'ỹ...

Juan — Anína rejahe'o, eñembopy'aguapýna Karai Eulogio.

Eulogio — Che añoite.... che añoitére apyta... ni che ao rendáko ndaikuaáiri... (Con amargura) Kuehe, umi ou va'ekue chemoirũvo añoty rire Metéria, peteĩteĩme ohopa... apyta cheaño ko ógape... Ha nde aĝaite avei cherejáta. (Con pena) Nda javy'ái Karai tujándie, tove taiko chaño.

Juan — Nde revy'ái neaño niko ere. Mba'égui piko nerehenoukái ku ne sobrina, escrebína chupe tou toñangareko nde rehe...

Eulogio — (Con desaliento) Mba'e piko oñangarekóta, upéa niko iménante chupe ĝuara gente... kuimba'e haragán...

Juan — Che niko aikuaa omba'apoha hikóni.

Eulogio — Arúvove ápe nomba'apovéima va'erã, oiko va'erã che costaitépe che pytúrehe, ha omonde va'erã che media, che kamisa, che carsonsilloha hi'ariete ojejogua va'erã chupe diarioha cigarrilloave... eguatána ehecha qué prepestiva... tove toiko, upeha rupi ndaikuaaséi mba'eve chugui kuéra. (Subrayando con un gesto) Ndaikuaaséi mba'eve chugui kuéra. (Atendiendo) Aipo ombotáva... ojejumimi che andúvo, ku kuña rumby porã che ykére oikóva irundy jeýma ou ápe... viudaavei anga, ndaivaietéiko, ha pe oguatárõ otymyimba pe humby.

Juan — (Con picardía). Nde gustá nunga piko, Karai Eulogio?

Eulogio — (Con fingida indignación) Anína ere chéve umícha, che niko viudo, viudo desconsolado, chamígo. Tekotevẽ niko rehechakuaami upéa. (Cambiando de tono) Opytaite chakãme ku peluquero dicursohe'i va'ekue. Rrekolétape. (En tono oratorio) La pérdida inreparade de la finada estinta (Asomando foro) eĝuahe ápeo (A Juan) oĩ kineléro.

Juan — Reha'ãta pio kinéla, Karai Eulogio?.

Eulogio — Qué bárbaro, mba'éicha piko che aha'ãta kinéla, ko che rembireko omano ramoitéva... umía niko escándalo...

Ramírez — (Viste con pretención de elegancia. Entra por el foro y saluda con afectada cortesía) Ambyasy che korasõ apytete guive ko ojehúva ndéve ha chéve ave.

(Juan lo mira como extrañado)

Eulogio — Omano piko avei ne rembireko?.

Ramírez — Nahániri, nomanói...

Juan — Mba'e piko aipórõ ojehu ndéve, Karai?.

Eulogio — (Con tristeza). Ndaipóri ñande jopy rasyve va'erã tembireko manógui.

Ramírez — Upéana che ta'e ndéve, Karai Eulogio.

Eulogio — Omanóma pio avei ne rembireko?.

Ramírez — Nahániri, che niko namendái gueteri...

Juan — Mba'ére aipórõ ere “chéna ta'e ndéve upéa” Karai Eulogiohe'írõ ipohyiha tembireko mano?

Ramírez — Ha tembireko ahéno pio ndikatúi ñambyasy. Ambyasy pe ne rembireko, Karai Eulogio... ojasu'u pe che korasõ ko mba'e mbyasy. (Lloriqueando) Chéko ambyasyve ndehegui pe Ña Metéria... Iformidáule la señora,ambyasyve nde hegui.

Eulogio — Ndikatúi rembyasyve chehegui.

Ramírez — Ndéko mba'eve ndereikuaái, Karai Eulogio.

Eulogio — (Con pena) Mba'e anga piko che aikuaáta... (Para sí) Ha heta ajahe'o hese ha niko ra'e chembovaka resáva ra'e oikóvo. (Furioso, a Ramírez) Tereho ko'águi ani aru jepe che revolveha rojapipa.

Ramírez — (Todo asustado) Mba'e pio, mba'e pio, Karai Eulogio...

Eulogio — (Señalando la puerta) Tereho, che rembireko ha nde pechembohova ky'a ra'e peikóvo...

Ramírez — (Afligidísimo) Aníma che hegui reha'arõ umía, chéko vegetarianoymaitereíguima...

Juan — Ñane modesconfiáhaĝuáicha niko... Ndéko ndereikuaái mba'eve ere niko Karai Eulogiope.

Ramírez — Isípy, ha'e niko ndoikuaái hembireko che clienteha.

Eulogio — (Dando un suspiro de alivio) Aipórõ pio oha'ã avei la kinéla pe che señorá?

Ramírez — Nuéve mése ócho dia osẽgui el 43 a la cabeza ha el 243 a la cabeza avei.

Juan — Ha piko ni un tiromi noguenohẽi?

Ramírez — (Aspaventoso) Avei ojasertá rire, he'ongue vaíma opyta va'erã mo'ã Toja.

Eulogio — (Con desesperación) Kinélape niko che'upáva ra'e hikóni...

Juan — Idespintadaanga la finada.

Ramírez — Ijéta múndope.

Eulogio — Mboy gua'u piko ohugámi?

Ramírez — 100 a la cabeza al 43 ha 50 peso al 243 a la cabeza avei... (Con pena) Ha máro ndoúi... Idespintada anga...

Eulogio — Che niko la chedespintadova, che niko la aperdéva... Ajeve niko manterei he'ími chéve opa mba'e hepyha cheapurá so'o josopy y reípe.

Ramírez — (Recapacitando) Re ganasépa plataita? Reganasépa maymárõ plataoperdéva'ekue ne rembireko amyrỹi? Reipotápa Toja ome'emba jey pe ne rembireko operde va'ekue?...

Juan — (Cortándole) Aníma nde výro Ramírez, Toja vosápe ho'áva niko oĩma guaikuru canilla kuápe.

Ramírez — (Con misterio) Che ra'arõmína ta'e peẽme.

Eulogio — (Interesándose) Mba'éichata upéva...

Ramírez — (Dándose importancia) Mboy áño onase haguépepa omano ne rembireko? Upéa tekotevẽ reikuaa... emombe'umi chéve, Karai Eulogio.

Eulogio — 50 áñope omano.

Ramírez — (Con autoridad) Ha nde mboy áño rereko?

Eulogio — Amboty ramoite 61 aína.

Ramírez — (Escribiendo en su talonario) 51 más 60 son 111. Ehuga al 111, kamba canilla oúta (con un gesto rotundo) oúta, oúta katuetei.

Juan — Pero chamígo, ko karai niko imba'e mbyasy hína... ha'e piko nde reimo'ã oĩ oha'ã haĝuáicha kinéla hína?

Eulogio — Ajépa, mba'e pio oje'e va'erã che rehe?...

Ramírez — (Convincente) Nde niko reha'ãta la finadarérape, in memoria etérnam,ha hi'ári rejapoukáta peteĩ misa en sufragio sufragado. (Entusiasmándose a medida que habla) Ha ha'e opagáta la misarehe... (Sacándose el sombrero con respeto) Al gran alquistesto del Universo ojeruréta osẽ haĝua ñane número. (Señalando a Eulogio) Cantada, cantada va'erã la misa...

Juan — Ose'ỹrõ pio mba'e rehe rejapoukáta?...

Ramírez — Ña Metéria ojeruréne al Todopoderoso osẽ haĝua ñane número, ombojeroviámante va'erã chupe el Todopoderoso, ohechukámantene Ña Metériape la itodoporesidarrr. (Exaltándose) Misa cantada, cantada, cantada... Ha'e pe música toĝuahe al trono, al trono de los bienaventurados.

Eulogio — (Entusiasmándose) Emoi 200 peso a la cabeza ónsere ha 100 peso 111 rehe... avei a la cabeza.

Ramírez — (Escribiendo) A los premio mboy amoi?

Eulogio — Marã rei piko ñaha'ãse aipo a lo premio ko oútava a la cabeza katuetei hína. Taha taru la plata. (Sale izquierda)

Juan — (Mirando a Ramírez de pies a cabeza) Ne rova'atãite niko, renohe kuaaite niko nde rapichágui iplatami.

Ramírez — (Con aplomo) Etrosá che ajúra, ejapi chéve 5 sopapo ha eñohe che rehe media lata ñandy aku ou'ỹrõ el 111 a la cabeza. (Preparando el talonario) Mboýpa reha'ãta?

Juan — (Dudando) Ndou va'erãi niko... Ou arã vaicha ndéve añete...?

Ramírez — (Confirmando rotundo) Ou'ỹrõ anive che saludá ha roautorisa suficientemente chenupã haĝua.

Juan — (Pasando unos monedas) Kóina... emoi 5 111 rehe. Ndéiko rehuga avei?

Ramírez — (Fingiendo enojo) Ahuga, mba'égui ndahuga mo'ãi... che piko výro mba'e ahuga'ỹ haĝua?

Eulogio — (Entrando) Rejapóma pio la boleta? (Le pasa el dinero)

Ramírez — (Tomando el dinero) Cien ha dociento niko...

Eulogio — Amombe'use niko ndéve peteĩ mba'e Ramírez...

Ramírez — (Intrigado) Mba'e, mba'e piko Karai Eulogio?

Eulogio — Kuehe niko Rrekolétape areko peteĩ pálpite neporãva, pe kahõ romboguejy kuévo overa ko che rova mbytére pe Rapetti auto camión número... Er demoño che tantea... che akãme areko péa.

Ramírez — Mba'e número piko?

Eulogio — (Apenado) Nachemandu'ái, ohoite che akãgui.

Ramírez — (Levantándose) Taha taikuaa ñandéve Rapetti auto número... (Inicia el mutis y se vuelve) Reha'ãta niko...

Juan — Taha chave. (Se despide y sale).

Ramírez — (Saliendo) Taha ha taju...

Eulogio — (Mirando la boleta) Osẽta voi niko kóa... Mba'éicharõpa nosẽichéne. Osẽ mante arã kóa...

Ramírez — (Por foro) Peteĩ morena niko péina oporandu nde rehe...

Eulogio — (Picaresco) A la pinta chamígo... Ouséko chendie...

Ramírez — Ha mba'égui piko ndererúi, ho'o porãiterei niko...

Eulogio — Ndaikatúiko... Oñeñe'ẽ vaietereíta niko che rehe...

Ramírez — Ha mba'ére anga piko oñe'ẽ vaíta nde rehe avave...

Eulogio — Cheviudo ramoite niko...

Ramírez — Nde pio repenáta gente ñe'ẽ rehe... Nandetujaitéi gueteri niko chamígo rejereclará haĝua juera de combate.

Eulogio — (Suspirando) Ikangýma che epíritu...

Ramírez — Umía niko... hesa'ikue hína, Karai Eulogio.

Eulogio — Añámona, hesa'i pe epíritu.

Ramírez — Che areko peteĩ pohã omopu'ãva epíritu.

Eulogio — (Entusiasmado) Eru chéve aipóva... to vale ovaléva...

Ramírez — (Saliendo) Taha mandi katu taru. (Volviéndose, desde la puerta) Ñanderesarái niko pe kuñataĩgui. (Desaparece).

Eulogio — (Alcanzándolo con la voz) Ere chupe toike. (Mirando la boleta) A la pinta, kóa niko osẽta katuetei hína... (Por el foro entra Ña Sotera; tiene unos cuarenta años y está muy pintarrajeada; camina contoneándose).

Sotera — Aju jeýma katu aína, Karai Ulogio.

Eulogio — Ha iporã niko upéicha... tove tereju manterei...

Sotera — (Aspaventosa). Mbyry'aietépa... Jesú che Dió...

Eulogio — Nambyry'aietéi niko... Nde jepe niko reñandu va'erã, ndekyra niko.

Sotera — Mba'e chekyráta piko... (Acercándose a Eulogio) Epokomína ápe tereha'ã mba'eichapa che piru. (Tomando la mano de Eulogio y llevándosela a la cadera) Kóa ko'ápe che apu'aiteve va'ekue...

Eulogio — (Todo confundido) Ijapu'a paite. (Se va a desvanecer)

Sotera — (Soplándole con las manos) Jesús, Jesús, mba'e pio ojehu ndéve Karai Eulogio?.

Eulogio — (Recobrándose) Opa jeýma, peteĩ pytu ho'a che rehe... aime porã jeýma, mba'evéma nañanduvéi.

Sotera — (Aspaventosa) Posible nde karai, nde py'a pio reikóvo péicha ndeño. Ajútamante añatende nde rehe... Probecito Don Eulogio, tan güeno que é... ñaimo'ã añemomarandúva ha aju... tajapóna ndéve peteĩ pohamína mba'e.

Eulogio — Tovéna... akueráma niko.

Sotera — Che ndorohejaichéne péicha; ha hi'ári vecino porã, karai guasu... No se puede, che korasõ nopremitíri roheja péicha reiko ndeaño ha hi'ári ne rembireko che rayhu porãite va'ekue. Ko kuñakarai guasuete porãite marangatuete ména pio che apremitíta oiko péicha... qué eperanza apremitíta haĝua, marã pio aipórõ che avale, para qué son los amigo entonce? Ajúta nendie don Eulogio añangarekóvo nde rehe.

Eulogio — Che niko aipota va'erã mo'ã reju, peteĩ mba'énte niko oĩ.

Sotera — Ani retĩ che hegui, chéko kuñaite hína...

Eulogio — Ahecha, ha añandupáma ave kuri...

Sotera — (Exageración) Probecito don Eulogio, la marido de mi amiga íntima, la esposo querido de Ña Meteria, cómo te vas a quedare ansí neñomi peteĩ ko'ápe.

Eulogio — (Indeciso) Estee... ko... che niko, che niko...

Sotera — Ani retĩ Don Eulogio, eñe'ẽ chéve, eréva oñeñotýma... yo e mujer purdente Karai Eulogio.

Eulogio — Pe karai'y... niko ipochy va'erã rejúro ápe.

Sotera — Upéva ndikatúi he'ívo mba'eve... ome'e'ỹva diariorã nomandái che rógape... nomandái che rehe... che ajapo ajaposéva che jehegui, ndaha'éi avave peón ha ndaha'éi avave servienta, che ména omano guie che aiko che jehegui, cigarro poguasúicha.

Eulogio — Voietereí niko, ne'ĩra niko ni novena opa.

Sotera — Ha piko che nañembo'e kuaái mba'e... heta ñembo'e porã aikuaa. Uje'i apáyvove, añesu che rupápe, ama'ẽ che San Antóñore, ha añembo'e Ña Metéria salvación rehe, dieciséis Parde Nuestro, dieciséis Ave María gracia plena, ha ambojoapy peteĩ Cree en Dio Párdepe. Ha kuehe pyhare katu ñati'ũ opápeve añembo'e Ña Metéria rehe, lasánima clamóre... ku Ña Metéria ojahayhueteíva ména pio che ahejáta péicha ha'año oiko umi jagua kuarupa kuéraicha... Qué eperanza, che korasõ nopremitíri; ha nopremitíri mo'ãi voi.

Eulogio — (Todo confundido) Ha la gente, la gente.

Sotera — Che akumpríne che obrigación. (Inicia el mutis)

Eulogio — (Suplicante) Ñaha'aromína.

Sotera — (Volviéndose) Uuuuu, nahenduséi, nahenduséi. (Saliendo) Probecito Don Eulogio, probecito anga ko karai.

Eulogio — (Dirigiéndose al nicho) Rehecha porã niko che Tupãsy ko oikóva, ndachéi niko aheka... Nde niko rehecha avei señor San Perdo, ha nde avei che Santa Catalina... (Juntando las manos)ivaírõ Ñandejára ypýpe ko oikóva, ko oikótava katuetei... pembohasa hi'ári, pe kuña kyra ári peteĩ camión, peteĩ camión del Estado ha tomano, tomanoite (Cambiando de tono) térã to lastimá'imi oho haĝuáicha Primeros Auxiliospe ócho diami, opapeve ko Metéria poriahu novena. (Un poco antes de terminar esta escena entra por foro un chico de unos años y mira sorprendido a don Eulogio)

Eulogio — (Fijándose en el chico) Mba'e pio mitã'i he'iuka chéve nde sy?

Mitã'i — (Hablando de un tirón) Güen día mba'éichajepa neko'ẽ ha'e reipotárõ ndaje che jokuáinte, ha mba'éjepa re'use reína.

Epifania — (Por foro; chica jovencita entrando) Güen día Don Eulogio.

Eulogio — (Amable) Eĝuahe, eĝuahe eguapy.

Epifania — Uje'ímako aju ambota pe okẽ ha nacherendúi, ha ahendu reñe'ẽ, ha aike upémarõ.

Eulogio — Reike, reikénte va'erã eguapy. (Epifania se sienta y Don Eulogio sale por lateral) Che ra'arõ sapy'aite.

Mitã'i — (Fijándose dentro del nicho) Mokõi tupasỹ ha peteĩ santo hendyváva voi niko ra'e oguereko.

Epifania — (Levantándose y fijándose en el nicho) Nde rovatavy katu. (Mostrando) Pe isái hovýva ko Tupãsy la limpia hína, ha pe ijykére oĩva katu Santa Catalina, ha pe hendyváva San Perdo, nde tovatavy.

Eulogio — (Por donde entró. Pasando una moneda al niño) Tereho erúmo fóforomi pe esquínagui.

Mitã'i — (Tomando la moneda) Fósforo a séisvapa.

Eulogio — Mba'éicha pio rerúta fósforo a seis ko cinco ame'éva ndéve.

Mitã'i — (Mirando la moneda en la palma de la mano) Nde, añete. (Saliendo)Ndaiporiete güértomi chamígo. (Sale corriendo)

Epifania — Iporã porã nde santo. (Ponderando) Imposible iporã pe nde tupãsy áva... ha pe rueda oĩva pe ne Santa Catalina ykére niko overapa voi.

Eulogio — Imilagro katu.

Epifania — Ãichagua santo porã pio mba'éicha naimilagromo'ãi. (Exagerando) kitu chĩjára... ma'ẽmína pe llave San Perdo, ha'etéko umi escuelero cajita llave.

Eulogio — Ejerure chupe ne menarã... nemomenda va'erã mitãrusu porãre.

Epifania — Ndaipotái voi mitarusu... he'i voi mamá: mitarusúgui mba'eve nerenohe va'erãi, ha hi'ári aĝagua lo mitãrusu... karai, karaíremante remendáne, he'i voi mamita.

Eulogio — (Entusiasmado) Karai itujá nungávarepa he'i ndéve.

Epifania, — Ituja pero ko itujaiterei'ỹva.

Eulogio — Tuja mbarete porã, ko chéicha.

Epifania — Ha upeichaguáre niko nune oimene he'i.

Eulogio — Ko cheichaguáre.

Epifania — (Mimosa) Ha mba'e katu piko. (Cambiando de tono) He'ika niko ndéve mamá...

Eulogio — (Amabilísimo) Mba'épa oikotevẽ... nde sy peteĩ kuñakaraiete hína.

Epifania — (Ruborosa) He'ika niko ndéve... he'iuka niko ndéve...

Eulogio — Eñe'ẽ, ani retĩ chehegui.

Epifania — Ko... ko... nereime vaietéirõje aipota reipurukámo chupe 200 pesomi. Ha oimérõ nde ao rejoheiukasévaje taraha, he'i.

Eulogio — Ao ky'a ndarekói, ahora la 200 areko. (Enfático) Ha 300 ha 400 ha 1.000 ave areko... (Confidencial) ndachemboriahuietéko... mbohapy óga arkilámi ku acobrá la diemil peso ku oike katuetei chéve cada me.

Epifania — Omombe'u voi niko chéve mamá nderrikoitereiha.

Eulogio — Naime vaietéiko. (Pasándole 200 pesos) Eraha chupe... areko hetaikoe la plata... ha na'isãi voi ave la che plata, a lo meno peẽme ĝuara.

Epifania — (Admirada) Ehechamíntena mba'eichaitépa pe gente ijapu.

Eulogio — Mba'e pio oje'e che rehe.

Epifania — Hatãve ita hũgui he'i niko.

Eulogio — Japúko umíva, (Pasándole otros dos billetes) erahave mandi chupe kóa.

Epifania — (Tomando el dinero) Néi taraha chupe la cuatrociento, áĝa oipota'ỹro niko aru jeýne ndéve Karai Eulogio.

Eulogio — Eraha, eraha katu.

Epifania — Néi taha. (Sale)

Eulogio — (Siguiéndole) Aníke, aníke peikotevẽ rei, aníke. (Frente al nicho) Pe hecha niko, pe hecha porã niko, ha'ekuérante niko che reka... (Entusiasmándose) Metéria rruégo niko kóa, oime va'erã niko en conversaciónpe hína pe yvága rupi umi santo milagroitándie... Ha Metéria neformidable niko Metéria... Osẽ ha osẽ'ỹme ajapukáta ndéve la misa porã porã.

Mitã'i — (Por foro y pasándole la caja de fósforos) Na'ápe la jóforo... Mba'épaje re'use niko oporanduka ndéve mamita.

Eulogio — (Frotándose la mano) Manduvi hũ, ere chupe tacheapura manduvi hũme, upéa la oñeconveníva.

Mitã'i — (Saliendo y volviéndose en seguida) Péina peteĩ kuñakarai pe okẽme hína.

Eulogio — (Mirando al cielo) Mba'e tiko Metéria, cheapuraiterei niko... (al nicho) Ere chupe toike... (El niño sale corriendo) Tekotevẽta tre cuatro damajuana ogueru chéve la omopu'ãva la nde epíritu... ndaikatu mo'ãvéima la espíritu cha'ĩreve aiko. (Fijándose) E, nde pio Ña Mercé, eike, eikéna. (Ña Mercé es una vieja beatona, muy arrebujada en su manto)

Eulogio — Mba'e pio Ña Mercé ndererumi, mamo reikóva ra'e reikóvo.

Ña Mercé — (Lloriqueando) Ambyasy, ambyasyetépa ko ojehúva ndéve, neañoite anga niko repyta karai.

Eulogio — Hẽe, cheño ha nacheñói aveko, vecino porã areko... ha'e ku kuñakarai, ku Ña Sotéra he'iha katu niko ouse ko'ápe che moirũvo, oñangarekóvo che rehe.

Ña Mercé — (Alarmada) Ku viuda kyra piko, ku...

Eulogio — (Cortándole) Hẽe, upéa, upeaite katu.

Ña Mercé — (Levantándose y poniéndose en jarra) Upéa rerúrõ niko nemondapa va'erã.

Eulogio — Nahendúvai niko ché umícha ichugui.

Ña Mercé — Mondaha niko upéa, nde rerojapa va'erã niko.

Eulogio — Anichéne, anichéne.

Ña Mercé — Chéve piko eréta, ko Ña Francisca sái ojeheja va'ekue ombuapu'a ha omoinge ijao ryépe, oñasaingo hágui cércore ikã haĝua... ho'o vai vaíre ogueraha ha ompeñá Casa Rosada pe.

Eulogio — Ndaroviaichéne che upéa.

Ña Mercé — Che pio chejapúta ndéve. Ha rerúta pio añete ápe pe tia?

Eulogio — Aruse nungáko. (Con picardía) Oime avei ko otro medio ouse nungáva avei... mitakuña peteĩ, ha ndaivaietéiva.

Ña Mercé — Por Dio Karai Eulogio, ndéve niko noconveníri umíva, nde niko reheka va'erã peteĩ kuñakarai tyarõ, pe ne rembireko amyrỹi porte iñakãguapýva, ndetujáma niko.

Eulogio — Che áñope chetuja... che epíritupe katu.... pe epíritu arekóva que epíritu ha'e, la akã morotĩ niko nda ha'éi tujágui, mitã pyahu oime avei iñakã morotĩmbáva.

Ña Mercé — Nde niko oñeconvenipeteĩ kuña iñakãguapýva... ko cheichagua.

Eulogio — Nde niko rekuklepáma.

Ña Mercé — Nde ere upéa... che de arte múndope... ha hi'ári ajesuheta va'erã ndéve.

Eulogio — (Indignado) Mba'épio nde reimo'ã, che añemongy'áta nde rehe... Chéko kuimba'e ka'avo, chóko karai, karai decente viudo honrado aĝaite peve... ha Dio no guarde si Dio quiere, mitakuña porã térã kuñatãi mitãme mante ambyekovia va'erã che rembireko ruego rupi porã, ipekýva ha mba'e hayvi chéve... ha añeprendéta ĝuaimi rehe. (Señalando la puerta) Tereho, tereho, esẽ chéve águi, qué caradura che.

Ña Mercé — (Suplicante) Chemosẽ pio querido, chemosẽ pio nde rógagui.

Eulogio — (Furioso) Romosẽ, tereho, ani apyvoipa nde rehe. (La empuja hacia la puerta)

Ña Mercé — (Saliendo toda llorosa) Repaga va'erã gueteri la che rehe rejapóva, epaga va'erã gueteri, hatĩái rei va'erã vaka rati ne akã ári. (Sale)

Eulogio — (Palpándose la cabeza desesperado) Ipohýietereíva niko upéa... Iñaña ha ipochy ko tia, eguatamína ehecha ko he'íva chéve.

Mitã'i — (Entrando con un plato, pan con una servilleta que desata sobre la mesa) Ko bifemi jeko oguerahauka ndéve.

Eulogio — Ha la manduvimi pio ndererúi.

Mitã'i — Pe kuñakarai... pe ore yke rehegua niko he'í... ndovaléi ho'u Karai Eulogio manduvi, he'i.

Eulogio — (Enojado) Ha mamo pio ha'e oikuaáta, tereho eru la manduvi, pe cheapura manduvípe, manduvi, manduvi, manterei pe'uka chéve manduvi ha'éma kuri.

Mitã'i — (Saliendo) Heterei ichupe la manduvi che amigo.

(Eulogio arrima una silla a la mesa y se dispone a comer. Por foro aparece Sotera con un baulcito sobre la cabeza)

Eulogio — (Mirándole extrañado) Mba'e pio rejapo reína pe baúl ne akã ári.

Sotera — (Entrando) Ha ajúma aína.

Eulogio — Mba'eupe pio reju.

Sotera — Ha'éma niko ndéve ndaheja mo'ãi reiko péicha ne año. (Baja el baúl) Che rogajárape ame'éma illave.

Eulogio — (Contento) Mba'e pio oje'éta ñande rehe.

Sotera — Ani retĩ, napenái umi gente juru he'íva rehe.

Eulogio — (Desesperado) Na ñapena mo'ãvéima mante niko. (Aparece por foro Panta, sujeto mal encarado, chofer sin trabajo. Tiene la barba crecida y debajo del sombrero de jokey le sale un mechón de pelos que le cae sobre la frente, dándole un aspecto siniestro. Trae sobre el hombro un catre de tijeras y un gran bulto bajo el brazo. Habla con voz imponente)

Sotera — Eike Pánta emboguejy. (A Eulogio) Kóa ko hína che compañero... (Amable) Roñangareko porãta nde rehe, Karai Ulóhio...

Panta — (Bajando sus bultos) Salúti Karai... Mba'épa nde porte? (Se acerca al plato y se dispone a comer)

Eulogio — (Señalando a Panta) Kóa pio ou avei opytávo ápe?

Sotera — Arúmante niko ani haĝua umi gente...

Eulogio — (Con autoridad) Che napohenóiri, pehupi hupi pende kachiváche ha tapehomi chéve ko'agui...

Panta — (Masticando el bocado) Mba'epio oñantoha hína ndéve, Karai... Nde trato vaise pio reína orendie.

Sotera — (Suplicante) Ore niko ro me'ẽma llave ore rogajárape Karai Ulóhio.

Eulogio — (Con energía). Ndaikuaaséi, tapeho ko'águi ha'éma niko kuri...

Panta — (Con calma siniestra) Che ndaha'éi mitã, reikuaápa... ha hetáma añe'ẽ ndéve aína. (Echando la mano al cuchillo que lleva en el cinto) Ropytapa ko'ápe, térãpa repyta neño... rejepyso reína nde rete ápeo ha ne akangue katu amo tápia rehe ojeko, haimbiti hína. (Hace ademán de sacar el cuchillo).

Eulogio — (Todo medroso) Pepyta katu pe chemoirũmi, ndavy'aiete chaño. (Por foro aparece Ramírez con una botella bajo el brazo).

Ramírez — (Levantando la botella, triunfante) Arúma katu ndéve...

Eulogio — (Dando un suspiro de desolación) Ramírez, Ramírez chamígo, naikotevẽvéima áĝa che pe ne pohã rehe.

 

 

 

 

ENLACE INTERNO PARA VISITA A DOCUMENTO RELACIONADO

(Hacer click sobre la imagen)

 

 

 

 

ENLACE INTERNO PARA VISITA A DOCUMENTO RELACIONADO

(Hacer click sobre la imagen)

 

 

 

 

Edición digital: www.guaranirenda.com (Link caduco, revisado en Febrero 2024)

 
 
 
 
 

GALERÍA DE MITOS Y LEYENDAS DEL PARAGUAY

(Hacer click sobre la imagen)

 

 

 

 

 

ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA

(Hacer click sobre la imagen)





Bibliotecas Virtuales donde se incluyó el Documento:
IDIOMA
IDIOMA GUARANÍ - POESÍAS - MÚSICAS - ESTUDIOS



Leyenda:
Solo en exposición en museos y galerías
Solo en exposición en la web
Colección privada o del Artista
Catalogado en artes visuales o exposiciones realizadas
Venta directa
Obra Robada




Buscador PortalGuarani.com de Artistas y Autores Paraguayos

 

 

Portal Guarani © 2024
Todos los derechos reservados, Asunción - Paraguay
CEO Eduardo Pratt, Desarollador Ing. Gustavo Lezcano, Contenidos Lic.Rosanna López Vera

Logros y Reconocimientos del Portal
- Declarado de Interés Cultural Nacional
- Declarado de Interés Cultural Municipal
- Doble Ganador del WSA