PortalGuarani.com
Inicio El Portal El Paraguay Contáctos Seguinos: Facebook - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani
JULIO CORREA (+)

  SANDIA YVYGUY - Fragmento de obra teatral de JULIO CORREA


SANDIA YVYGUY - Fragmento de obra teatral de JULIO CORREA

SANDIA YVYGUY *

Obra teatral de JULIO CORREA

 

OMBA’APÓVA

 


DOMINGA: Upe ogapegua temimongakuaa ikuñataĩ ramo ramóva.
 
ÑA TUNI: Ĝuaiĝui oikóva pýri umichagua ogaguasu rupi. Tembiguái ruvicha, ĝuaiĝuiete.
 
JUAN: Tembijokuái jepokuaaha, jeroviaha. Ika-ria’ypáma.
 
ZOILO: Oga jára ra’y, ha túva ipore’ŷ jave, ha’e uru. Karia’y tyarõ, ituja jekuaáma.
 
PA’I TIKU: Tuja oikóva pŷri pehênguéicha. Juan mon-gakuaahare ha ipaíno.
 
MEDICO: Karai pyahu.
 
MOKÕI TEMBIJOKUÁI: Juan irũnguéra (1).
 
Ko oikóva oiko peteĩ mboriahu ryguatã, okaraygua, róga guýpe. Ojehecha opaichagua tembiporu. Ka’arupytũ. Arahaku.
 
 
 
 
PEHĒ PETEICHA
 
 
PA’I TIKU: Reheka jevýma piko che ra’y re’uva’erã. Ndetainunga rejúvo.
 
JUAN: (Pochy reheve) Cheñembyahýi. Reikuaápa.
 
PA’I TIKU: Ndaha’éi niko pochyrã che ra’y.
 
JUAN: Che nda’ipóri che ru ni che ruvicha. Che Karia’y, tamombe’u ndéve.
 
PA’I TIKU: Chéko ndekakuaaĝua nde aña morombi.
 
JUAN: Chehegui kakuaave nda’ipóri ko’ápe. Año-rairõva’ekue Volikuéra ndive cheku’ipa peve. Chéko kávo, Boquerón-pe añasende vaekue.
 
PA’I TIKU: Ha chendive piko reñorairõse avei. Nde sy ha nde ru omano ramo, rogueru chendive. Ne michĩva’ekue upéramo ha taitámi ere chéve, ha che korasõ opa opyryrýi vy’águi. Upéi ne akãmbukumi ha lepijúpentema cherenói... Opa umi mba’ére che mba’eve nda’éi... Upéi ou pe ñorairó Cháco-pe ha rehóta ramo akyhyje, aryrýi, añani aha umi ñu rehe ajehe’o ha chéko ni Francisca omano ramo ndajahe’óiva’ekue... ha ni Lóma Valentína nachembopytaryrýiriva’ekue. Che mandu’a ne michĩ ramo, py-hare ahendu ramo ku pombéro opiã, roguerokyhyjégui, nde pomi che pópe, nambojái che ropepi pyhare pukukue jave. Che ko’ê mahináriape nde rehe... Che mandu’a ne michĩ ramo rombe’e "Sí señor" ha "Vien i ute" rehe. Nde tuichamívove romoĩ ekuélape reguapy ha relee: "Pala, pala, pala". Ha erévo vaicha che pópe peteĩ pála ha ajo’o vaicha hína "plata yvyguy" anohê haĝua "Carlo cuarto" ha "Onza de oro" ndéve guarã... Upéi ahendu relee: "ojo, ojo, ojo", ha che kóicha ojepe’a umi che resa, ha rohecha ndekaria’y vaicha ma... Upéi ahendu relee: "ala, ala, ala", ha añandu ipepo che korasõ vy’águi... Ha ko‘ága opaite mba’e rehe nde pochy chéve "Cría la cuervo para sacarme tu ojo..." he’íva voi niko... ha nde’ireíri upéva... nde’ireíri upéva.
 
JUAN: Nanendivéiko chepochy, che ru... Chetarova... chetarováko. Tuvichaiterei mba’e niko ko ojehúva chéve. Ndaikatúiko omombe’u, chejuvýko ko’ápe. (Oike Dominga omaña’ýre avarére. Isái pyahuete oúvo. Tuicha imbo’y ha ikygua vera. Pynandi ou. Ombyakutahína y ka’ayrã. Juan oma’ê asy anga hese.)
 
PA’I TIKU: Ndepaketetépa... Ojegua la jégua.
 
DOMINGA: ¿Mba’e ere?...
 
PA’I TIKU: Mba’evéko che nda’éi... Rejegua... ha’énteko. (Oike oúvo Zoilo. Oñemonde karai okaray-guáicha ha hova pochy.)
 
ZOILO: (Juan-pe) Kosináme jeýma rojuhu. Nde-kaiguéva niko nde individuo.
 
JUAN: Ma’ê che patrón: che ndaha’éi endivído. En-divídoko umi ohekáva aipo "certificado médico" ani haĝua oho odefende tetã.
 
PA’I TIKU: (Oñakãitykaity ha opukavy.)
 
ZOILO: (Juan-pe) Tereho eru chéve che lovopi.
 
PA’I TIKU: Oime ahechákuri oñeñapytĩhína amo ka’aguy yképe. (Juan ojere oho haĝua, oipyhy tukumbo.)
 
ZOILO: Isã voi hína. (Juan omombo tukumbo ha ojere oho.)
 
ZOILO: (Dominga-pe) Ho’aitépa nderehe upe mbo’y.
 
DOMINGA: (Oharyvo imbo’y ha omombo yvýpe) Kóina. Ndijavýi cherapýva.
 
PA’I TIKU: (Osênguévoma) Nderapyva’erã voínte upéva. Ha heta gueteri hasyva’erã ndéve upe rekai-hague, ha, ha, ha...
 
ZOILO: Isantoro... pe lepiju. (Oñemboja Dominga rehe) Mba’ére piko péicha rejapo cherehe che tupãsy...? Ndacherayhuvéima piko che esperanza-mi?
 
DOMINGA: Nahániri jepe. Ndaipotavéi, ndaipotavéi voínte reñe’ê chéve. Che argela. Ta’e porãite mandi voi ndéve.
 
ZOILO: Mba’e ivaietéva piko oje’e ndéve cherehe che encanto pehênguemi, che oro ku’i, che yvoty pyahu... Ndacherayhuvéima piko nde che áma porã kuarahy resê?
 
DOMINGA: (Ojehekýivo ichugui) Cherejápe. Nahen-duséi. Nahenduséi mba’eve. Ani repoko cherehe ha’e niko ndéve. (Oike Ña Tuni.)
 
ÑA TUNI: (Oporomongele’évo) Pikaritokuéra... Ma’êke hikuái... Ma’êke hikuái... ku pa-lamamĩcha ojoavi’ũta jave aguahê. Tahánte che. Tahánte che... (Ohótagua’u.)
(Upe jave oñehendu peteĩ mbokapu mombyrymi. Dominga oñandu vaicha mba’e vai ha Zoilo katu opyta ososopa.)
 
DOMINGA: Jesu... aipo mbokapu...
 
ZOILO: Tíro; ápeo; ipu (ombohasa ipo isyváre), che ndaikuaái; ikatu; ikatu. Algún cazador, cazador, cazador nera’e.
 
DOMINGA: Pehecha. Pehechamína, mba’épa.
 
ÑA TUNI: Na, výra. Oiménera’e La Nieve hũ rymba vaka kose oike jevýma kokue ahénope.
 
DOMINGA: Nahániri. Nahániri. Pende sy rayhu rehe ajerure peême pehechami mba’épa. Ojejuka guive ako karai Arce, ahendúvo mbokapu aimo’ã jevýma oime ojejukava. (Dominga osê oka gotyo.)
 
ZOILO: (Ojokóvo ĝuaiĝuíme) Oñembyai sapy’a chehegui, ñaimo’ã apotéma.
 
ÑA TUNI: Ani rejepy’apy che karai. Chendivekohína kóva. Nda’ipóri ñam-bopukuva’erã he’i loríto kasõ ojuhuva’ekue rematehápe.
 
ZOILO: Pe tekove morombípeko ha’e ohayhu. Pe aña karê ou guive voi niko oñeme’ê añáme.
 
ÑA TUNI: Ha nde piko rejepy’apýta upévare? Con perdón de la palaura, nde rovatavy che pa’i.
(Juan-pe ogueroguahê mokõi iñirũ. Ojehecha ojejapihague ijatukupépe. Pa’i Tiku ou hendivekuéra. Upévo, Zoilo osê.)
 
ÑA TUNI: Mba’e piko che Dio ko ahecháva. Santa Rita che señora. (Juan oñemboguapy ha ojejoko.) Neremanomo’ái piko che niño durse. Neremanomo’ãi piko che karai.
 
JUAN: Nahániri. Ejei che resa renondégui.
 
PA’I TIKU: Nerehendúi piko. Tereho he’i niko ndéve, terã piko mba’e, mba’e re’use.
 
ÑA TUNI: (Ohokuévoma) Ha chéiko avei marã aju aike aike’ýhaguáme.
 
IÑIRU PETEI: Ñamoĩ hese sombrero kusugue. Upévaicha iporãva nda’ipóri.
 
IÑIRU AMBUE: Ñandu renimbokue katu.
 
PA’I TIKU: Na, tove, iporãve jaru mandi ñande médico.
 
IÑIRU PETEI: Che aikuaa porã avápa ojapouka.
 
IÑIRU AMBUE: Ekirirĩ katu. Taha taru karai Ferreira. (Oho.)
 
PA’I TIKU: Oporãve ñarokirirĩ ramo kóa ko guasu’api. Falsa tetimóño rehe ñande rerahaukava’erã kalsete ryrýipe. Oĩ porã upéva karaikuéra ndive.
 
JUAN: Aaai, Aaai, Agante roñombopagapava’erã itiémpope.
 
PA’I TIKU: Iporã añete ñarokirirĩ ramo. Falsa tetimóño rehe ñande rejava’erã kalsete ryrýipe voi; irríkovape guarã nda’ipóri katigo. Plata rehenda’ipóri jajogua’ýva ñane retãme. Nde rajy ojereraha ramo, ekirirĩ, nde niko mboriahu. Ekirirĩ ojepe’a ramo ndehegui nde yvy remba’apoha, nde niko mboriahu. Mburuvicha ndeja’o ramo, ekirirĩ; nenupã ramo, ekirirĩ; ho’u ramo cuatrero ne rymba vaka, ekirĩrĩ, nde niko mboriahu. Nde ra’y ojejuka ramo ekirirĩ; nde po rupi mante rejapova’erã hutísia; redemanda ramo, procurador ha doctor-kuéra oipe’apáne ndehegui opa rerekomíva, nde rejáne opívo ha akãnandi, ne mosêne nde rógagui ave; ojapoukáne nde yvýpe aipo chale. Aga reike ramo ikorapýpe jepe’a ku’ikue reka, ombo’éne nde rehe jagua... Ha mboriahu jey mante oñemoĩ mburuvicha poguýpe omano hagua ñane retã rehe. (Oma’êvo Juan rehe) Aga kóva katu ndopytareichéne. Ñande jajapóne hutisia kuéra rembiaporãngue. (Oike Dominga.)
 
DOMINGA: Mba’e piko kóva che Dio. Mba’e kóva che korasõmi del alma. Ava piko ojapi chupe.
 
IÑIRU PETEI: Ojeguasu’api.
 
DOMINGA: Mamoite piko rejejapi. Hasy piko ndéve Juan. Hasyeterei piko ndéve che karai.
 
JUAN: Pe ne ñe’ê ahendu ramo hasyve.
 
PA’I TIKU: (Ojero’a Dominga ári) Taikuaauka ndéve.
 
JUAN: (Ejepoupívo) Eheja Pa’i Tiku, ága akuera rire roñomongetamíne oñondive.
(Dominga ojayvy ha ohetũ Juan-pe pya’e porá ha osê oho. Juan ojohýi isyva oipe’apotávo kuña juru pore.)
 
PA’I TIKU: Mba’e piko péva che ra’y.
 
JUAN: (Tembejeguarúpe) Ndahayhuvéima. Ndahayhúi ni michimi. Ñandejára rehe ha’e ndéve taita. (Pa’i Tiku oipyhy iñakã ha ojopy ipyti’ãre.)
 
IÑIRU PETEI: Tahámba’e cheave médico reka. (Oho ravove iñirũ ambue oiké-ma médico ndive.)
 
MEDICO: (Ohupi hasýva kamisa ruguái, oma’ê ha he’i:) Errate humate he’i voi niko. Entero ikatu ojavy ahora che ndajekivokái. Juego central-etépe voi niko ojejapira’e. Tera-pléutica-pe mante péva okuera vera ha upéva espital-pe mante jajuhúne. Ha tekotevê vermífega, ha tekotevê vaccillo de kog, ave; ha ñande botíca-pe ni copretérito ndajajuhúi. Peraha la espital-pe pyá’e pyá’e terã pemoĩ chéve umi pohã ha’eva’ekue ha tamonguera peême un santiamentépe voi (Pa’i Tiku ha Juan irũnguéra ijurujái ko’ã mba’e ohendúvo.) (Oiké Dominga.)
 
DOMINGA: (Oporandu) Mba’e piko he’i?
 
IÑIRU PETEI: Ivai, oipota jaraha espital-pe.
 
PA’I TIKU: Ohótamante Paraguaýpe.
 
DOMINGA: Aháta che hendive.
 
JUAN: Epyta he’u porã upe ne sandía yvyguy.
 
DOMINGA: Ni che kuã tĩ rehe ndopokói upéva.
 
JUAN: Ekirirĩ. Roikuaai tereíko. Roñandupai-témako.
 
DOMINGA: Nahániri. Nda’upéichaiko che karai.
 
JUAN: Jajahejána umi vyrorei itujávagui. Nda-hupívai che yva okuiva’ekue itujúgui.
 
PA’I TIKU: Ndéko che ra’y repámava’ekue. Nde apelído jepe iñambue ko’ága. Ndéko Juan-karê-mema rejehero reju rire Boquerón-gui. Mba’evéko nde’iséi porayhu reñandúva. Porayhúgui ndajajapói mbo’y ha kyguavera. (Upéi he’i Domíngape, ojayvývahína rasaite otĩgui.) Serpiénta niko nde. (Ohekýi ikyse ha ojoko chupe hikuái.)
 
JUAN: Eheja Pa’i Tiku. Eheja che taita.
 
DOMINGA: (Oguevívo) Zoílooo...
 
JUAN: Ichupe. Ichupe ojerure sokórro, Pa’i Tiku, ejuka mandivoi.
 
PA’I TIKU: Pepoi chehegui.
 
JUAN: (Opu’ãse, oñeha’ã) Ani, ani. Eheja taita. Chekarêguinteko ndacherayhuvéi ha chembyekovia. Eheja. Umi Voli rupínteko ãva oiko (ho’a). (Dominga oñani imopuãvo ha upévo, oñemboty.)
 
 
 
 
PEHĒ MOKÕIHA

 
(Petei jasyho rire, upe óga oikohaguépe jey oguapyhína apykápe Dominga, ombovyvy Zoilo poncho; Ña Tuni oike kyhyje vai oúvo.)
 
ÑA TUNI: Rejoguaitépa umi rósa potykurúpe.
 
DOMINGA: (Heí kaigue vai) Nde piko ra’e.
 
ÑA TUNI: (Akóinte juruhe’ê reheve) Neporãitépa che niña durse, ha nde po’a, nde po’a múndope; áĝa katu rejere reikóvo upe po’águi.
 
DOMINGA: (Opuka ñembohory) E’a. Che po’ámiku.
 
ÑA TUNI: Mba’e jasýpe piko renaseraka’e ne mitã. Emombe’umi chéve tamoñe’êmi karai Cándido-pe upe ne síyno. Jahecha mba’épa he’i nde popyte.
 
DOMINGA: Ndaikuaaséi voi mba’eve. Japureíko umíva.
 
ÑA TUNI: (Omomba’eguasúvo) Asigún la líuroko upéva... Karai Cándido lunaria perpétua ndojavýi ni tyky ra’ychomi, péicha (Ohe-chauka ikuãme) Ne mandu’ápa ako Peru Antoño rehe, ku karai Serápio-tapoko ra’ýre.
 
DOMINGA: Ku ojahogava’ekue itaýme piko.
 
ÑA TUNI: Upéva... Upeaite rehe ha’e... Isy, Ña Pila-karape, ohechaukava’ekue karai Cándido líuro-pe isíyno ha osê upe iplaneta-pe omanova’erãha ýpe... hetámi isy oguero-kihyjégui ni nombojovahéiri imitãme... ha lo que’e ko ñande detíno, oñe-cumpli-va’erã katuete. Ohasávo pyénte tuja ipysyrýi pakova pire rehe, ho’a ýpe ojahogaite ndin voi. Oimeva’erã jepe niko noñandúiraka’e, ika’úmiko Peru Antoño anga. Dio le perdone.
 
DOMINGA: (Omañambuku) Mba’e poku ku idetíno ko Juan. Kensáe mba’éi-chaipo oime oiko pe espital-pe.
 
ÑA TUNI: Ajéiko nanderesaráiri pe mba’e karê sánto rymbágui, tekove mbo-riahu kurusu légua.
 
DOMINGA: Mba’evéko nde’iséi mboriahu oĩma guive mborayhu.
 
ÑA TUNI: Na, výra... ndéko che niña rejerureva’erã Ñandejára ha Tupãsýme nemombia haĝua malvesíno ha kuimba’e soguégui. Ereva’erã voi reñembo’ekuévo manterei: "arrenúnsio asatana, a tu pompa y a tu obra, i quiero pertenecerme iplatavévape para siempre".
 
DOMINGA: (Opu’ã oheja haguáicha pochypópe) Che diculpa, Ña Tuni, che rembiapo. Terehóna eju ko’erõ mba’e.
ÑA TUNI: (Ña Tuni opu’ã avei) Néi, néi che korasõ sánto. Manzanilla guasu rekáko ajúkuri. Ahava’erãko tupaópe nde critiáno (Osê). (Oike Zoilo. Dominga omoĩ mesa ári ao ha osêtagua’u.)
 
ZOILO: E... mamo piko rehóta che reindy.
 
DOMINGA: (Mba’everõguáicha) Ambovyvypáma.
 
ZOILO: Anína che esperanza-mi rejahéi che rehe (Ohavi’ũse hovápe).
 
DOMINGA: (Ojehekýivo) Nambre... ajépa ndeserradoite.
 
ZOILO: Nderepukamo’ãiko che rehe. Re’ava’erãko gueteri che pópe. Kovaite rehe ha’e ndéve (Ombokurusu ikuã).
 
DOMINGA: Chéko nda’ei voi anichéne. Ndaipo-tavéinteko reiko che rapykuéri.
 
ZOILO: Oimeva’erãko reimo’ã chembyekoviáta peteĩ tekove karêre (Oike Juan Irũnguéra upe jave).
 
ZOILO: Mba’e jeýma piko peipota.
 
IÑIRU PETEI: Ore ja rohótama, che patrón.
 
ZOILO: Mba’éicha piko cherejáta, che ra’y, hetaikoe ñande kóga ñana ojeka’apíva’erãhína.
 
IÑIRU AMBUE: Peime comprendido, he’íma oréve mburu-vicha ha rohóta rodefende ore retã.
 
ZOILO: Akonsegíta peême pepyta haĝua. Che lado porã lomitã. Ani pejepy’apy. Kóicha aime umi omandáva ndive.
 
DOMINGA: Oñemoĩta avei hikuái vála renondépe. Juan-pe ha’e porãva’ekue.
 
ZOILO: Výrogui oho vála renondépe oñemoĩ. Che avei ha’e porã va’ekue chupe añe’êseha hese opyta haĝua karai komi ndive.
 
DOMINGA: (Oñe’êreity) Nerakate’ýva voi nipora’e Juan rehe. Ajéiko rehayhuetéra’e chupe.
 
ZOILO: Ahayhuva’ekue ñande ryvy jahayhuháicha. Upéi, reju nde rejehayhuka chéve ha ndai-katuvéi ni ama’ê hese.
 
DOMINGA: Anichéne katu ere ahechauka hague ndéve che rãi che karai.
 
ZOILO: Ndaha’éi ne rãi ahecháva, yvága voi ahecha nde rehe ama’êro.
 
DOMINGA: Ndéicha iñañáva aña retã mante ohecháne.
 
ZOILO: Anivéna che amami péicha ne aña chendive.
 
DOMINGA: (Ojehekýivo) Ajeguaru ndehegui (Osê). (Zoilo opyta hovatavy rei ha’eño sapy’ami. Oike Ña Tuni.)
 
ÑA TUNI: Haimete... haimete chembopy’aropu pe karai tuja juru ky’a. Che jeko ndaha’éi kuñakarai reko porã; ha jeko aju ko’ápe aguahê mba’asýicha. Che recha jeyrõ añe’ê Do-minga ndie jeko che aká jokapáta harreador ývape.
 
ZOILO: Ani rejahe’o Ña Tuni... nda’ipóri ojapo-va’erã nde rehe mba’eve.
 
ÑA TUNI: Che niko Dominga ndive añomonge-taveýtarõ amanoiténe voi mba’embyasýgui. Ahayhu voi che memby teéicha. Ndijavýi che rye pore ko mitã kuña.
 
ZOILO: (Oipete pete chupe) Ani rejahe’o (Oike Pa’i Tiku).
 
PA’I TIKU: Oma’êsayke Zoilo-re ha he’i Ña Tuníme: Ha’éma ndéve ha’eva’erã. Ajevérõ tereho ko’águi.
 
ZOILO: Mba’e mba’e piko oike ndéve lepiju tuja. Ndiko ápe che patrón terãpa reipota romosê katu.
 
PA’I TIKU: Romosê ere? Ere jevy pe ereva’ekue tahen-dumi. Reimo’ã piko tupãmba’ejára mba’e che ko’ápe. Jaikuaami.
 
ZOILO: Ndachegustái reñentremete che asunto kuérape.
 
PA’I TIKU: Asunto... Asunto aje. Kóa ndaha’éi asunto. Kóa simberguénso asúnto. Neretĩri. Nanderuguýi nde rovápe. Nañaimo’ãi karai ha kuñakarai guasuetégui resê hague. Áĝa ou nde sy Paraguaýgui ha rehecháne ndaro-horyiha ni michĩmi ne rembiapo.
 
ZOILO: Nandegustái ramo reko, máke repoi pýgui ha opa.
 
PA’I TIKU: Nda’ipóri ápe chemosêva’erã. Che’ŷ rire ni pende rataypykué noĩvéimava’erãmo’ã ko’ápe. Ha nde upéva reikuaa porã. Umi Banco Agrícola-yguakuéra orremataukátarõ pende hegui pende yvy, ohova’ekue nde ru che rendápe ógape, omombe’u chéve. Upéramo che mandu’a nde aguélo rehe. Upéva kuimba’eva’ekue, ndaha’éi jápakue... Rubio Ñu rire... upéramo che cabo... apyta malerido, ha otopa che rehe... yryvu oveve ha ojepoítama jepi che ari cheresa’o hagua... ipy peteĩre, nde aguélo... ojejapi vaipa avei... oguahê cherendápe... Chembotyryry... chemoinge ka’aguýpe... che raso’o, ha guyra rupi’áre chemongaru... ha chemoingove jevy... Ãvare chemandu’a ha ha’e nde ru amyrýime: eapoteka chupekuéra che yvy, kóina ápe, ha epaga nde deveha. Áĝa upéi ojere porã ramo ndéve renohê jevýne pe ita guýgui. Upéi nde ru omba’apo... oñoty heta... ipara porãse rupi hína ipetŷ... ou Albino Jara revolución ha aipo montonero gobierníta oguahê osakeapa nde rúpe... Riremínte oúma Banco Agrícola oipe’a chehegui che róga, Francia tiempo guare, ha 100 itária che yvy... mboriahu apĩ niko apyta... ha he’i chéve nde ru, hesay hováre: Karai Tiku chamígo, ou vaipa ñandéve, jaha ógape, roguerekóta che ndive che rúicha, mba’eve nereiko-tevêichéne, reikuaa porã mbae’éichapa nderayhu Raimunda... ha aju hendive... nde renase mboyve... ha kóina áĝa chemosêta jaguáicha.
 
ZOILO: Che noromosêi, Pa’i Tiku. Ha’e porãnte niko ndéve. Reñembotavyse niko nde.
 
PA’I TIKU: (Ipochyvéntema) Tovatavy aje. Ndéiko reimo’ã che ta’anga mba’e (Oñemboja hese oipe’a chugui iñakãrehegua). Eipe’a kóva reñe’ê haĝua chéve (Zoilo omopu’ã ipo) che nupã nde infelí... che nupã, tokuipa isogue nde jyva.
 
DOMINGA: (Oike hatãvai) Nderepokoichéne hese. (Py’aro reve osê Pa’i Tiku.)
 
ZOILO: Itavyrai. Okalukáma pe karai tuja.
 
ZOILO: (Juan irũnguérape) Ha rire.
 
IÑIRU PETEI: Ore ndaha’éi sandía yvyguy.
 
ZOILO: Pende rovatavy katu. Che ndahaichéne ni che juka ramo. Ivýrovanteko oho Chácope.
 
OÑOIRU: (Oma’ê ojuehe ha oñemboja jovái hese, omongora.)
 
PA’I TIKU: (Oike jey, ojapete yvy rehe Zoilo akãrehegua ha ojetyvyro.) Oma-nóje ñande Juan espital-pe aipo tuverkulósagui.
 
DOMINGA: (Ipy’amanotaroguáicha) Che Dio... che Dio de mi corazón. (Zoile-pe) Nde. Nde la rejapoukava’ekue hese. (Hasê) Mardesído... Mardesído repyta... nde sandía yvyguy... (Oñoirũ ohekýi ikyse Zoilo oguevi, ohupi ipo.)
 
ZOILO: (Ikepeguáicha) Pechejuka. Pechejuka. Ndaikovesevéima.
 
PA’I TIKU: (Oike pa’ũme) Peheja. Peheja che ra’ykuéra... ani peñemongy’a. (Ohekýi ikyse ha omombó Zoile-pe) Kóina. Ejejuka nde nde karia’ýrõ añete.
 
IÑIRU PETEI: Ehupi pe kyse (Omoma’ê hese imba’éva).
 
IÑIRU AMBUE: (Hatãve) Ehupi he’i niko ndéve!
 
PA’I TIKU: Noñanimaichéne ko sandía yvyguy.
 
DOMINGA: (Ohechávo Zoilo omaña hese, ñepytyvõ reka) Ehupi pe kyse he’i niko ndéve hikuái. (Zoilo hesa tarova rei oryrýi, ñemo’ã itarováva) Ohupi kyse.
 
PA’I TIKU: Ejekutu jahecha. (Zoilo ohupi kyse ipyti’a rovái peve, otarara.)
 
DOMINGA: Toroipytyvõ Juan rérape (Oñemboja hese ojopy kyse ipyti’áre. Ho’áma Zoilo).
 
ÑA TUNI: (Oike sapukái sorópe. Oma’ê Zoile rehe, upéi opa oĩva rehe. Dominga avei ojahe’o, oñekarama Pa’i Tiku rehe. Juan irũnguéra hova sysyipa hikuái. Ña Tuni ojeity Zoilo retekue ári.) Pejuka... pejuka la karai Zoilo. (Hasé soro, opu’ã ohupi ijyva jovaive...) Jesucristo crucificado. Hijo de la Virgen María.
 

(De: Teatro breve del Paraguay, 2ª edición. Selección de Antonio Pecci
 
[Asunción: Ediciones NAPA, 1981], pp. 11-20)
 
 
 
 
 
 
 

SANDIA YVYGUY (1)

(Versión castellana de TADEO ZARRATEA)
 
 
 
 
La escena ocurre en una vivienda campesina, en verano, en una tardecita. Se observan varios utensilios y herramientas de labranza, indicando que no se trata de campesinos muy pobres.
 
 
PERSONAJES
 
 
DOMINGA: Criada de la casa de unos 16 años.
 
ÑA TUNI: Vieja agregada a las grandes casas campesinas, de unos 60 años; mayordoma.
 
JUAN: Joven criado por el viejo don Tiku y ahijado del mismo.
 
ZOILO: Hijo del patrón y patrón en ausencia de sus padres, de unos 30 años.
 
PA’I TIKU: Viejo agregado; considerado como un pariente pobre de la casa.
 
MEDICO: Hombre de edad madura no muy definida.
 
PEONES: Dos hombres de trabajo; de confianza.
 
 
 

 
ACTO PRIMERO
 
 
PA’I TIKU: Buscando de nuevo algo de comer, hijo. Veo que vienes un tanto malhumorado.
 
JUAN: (Con enojo). Tengo hambre, sabes.
 
PA’I TIKU: Pero eso no es motivo para enojarse, mi hijo.
 
JUAN: Yo no tengo padre ni jefe. Soy todo un hombre, para que sepas.
 
PA’I TIKU: Pues, yo soy tu mayor, pendejo.
 
JUAN: Mayor que yo no existe aquí. Peleé contra los bolivianos hasta hacerme pedazos. Soy Cabo ascendido en la batalla de Boquerón.
 
PA’I TIKU: ¿Y acaso también quieres pelearte conmigo? Ah... qué bien. Escucha: Cuando murieron tu madre y tu padre te traje conmigo. Eras una pulga, y me decías papá... y mi corazón se estremecía de ternura. Cuando creciste algo, ya no me decías sino "viejo". Nada te dije por estas cosas. Luego vino esta guerra y cuando te ibas a ir tuve miedo, temblé, corrí, fui a los campos a llorar, y eso que yo no lloré ni cuando murió mi Francisca; no temblé ni en "Lomas Valentinas" (2)... Recuerdo cuando eras chico. Cuando por las noches escuchaba piar al "pombero" de miedo te traía, tus manitas en las mías, sin cerrar los ojos durante toda la noche, haciendo de imaginaria a tu lado. Recuerdo... cuando niño te enseñé a decir "sí señor" y "bieniusté". Cuando crecista más, te llevé a la escuela, te sentaste a leer: "pala, pala, pala"; y yo como si tuviera la pala en mis manos, cabando tesoros para sacar "Carlos cuarto" y onzas de oro para ti. Después escuché que leías: "ojo, ojo, ojo", y así se me abrieron los míos y ya te veía joven. Después escuché que leías: "ala, ala, ala", y sentí que mi corazón tenía alas de tanta alegría... y ahora... me rezongas por todas las cosas. Cría cuervos para que te saquen los ojos, dice el refrán (3) y es verdad, es verdad... (Su estremecimiento llega a las lágrimas.)
 
JUAN: (Conmovido). No es contigo que estoy enojado, papá. Estoy loco. Es que estoy loco. Es una cosa tremenda lo que me pasa. No puedo contar... aquí se me anuda.
 
(Entra Dominga sin mirar a nadie. Viene descalza pero con pretensiones de elegancia. Viste collares y peinetas. Prepara agua para el mate. Juan la mira con amor y furia.)
 
(En el original se señalan las escenas, determinadas con la intervención de un nuevo personaje. En esta copia la suprimimos por no ser necesaria.)
 
PA’I TIKU: ¡Qué elegancia! Se enjoyó la yegua (4).
 
DOMINGA: ¿Qué dices?
 
PA’I TIKU: No, no dije nada. Sólo que te has enjoyado.
 
(Entra Zoilo, vestido con pantalones de montar y pañuelo al cuello. Viene con rostro severo.)
 
ZOILO: (A Juan). De nuevo te encuentro en la cocina. Eres un individuo haragán.
 
JUAN: Mire patrón: Yo no soy individuo (5). Individuos son aquellos que buscan certificado médico para no ir a defender su patria.
 
ZOILO: (A Juan). Vete a traerme el caballo, pronto.
 
PA’I TIKU: Lo he visto atado a orillas del bosque.
 
(Juan toma una cuerda y se dispone a partir.)
 
ZOILO: Está con la cuerda puesta se te ha dicho. (Juan arroja con rabia la cuerda y sale.)
 
ZOILO: (A Dominga). ¡Qué bien te sientan los collares!
 
DOMINGA: (Se arranca el collar y lo arroja). Toma. Es como si me quemara.
 
PA’I TIKU: (Saliendo). Es natural que eso te queme, y mucho aún te dolerá la quemada. Ja, ja, ja...
 
ZOILO: Es un pesado ese viejo (acercándose a Dominga). ¿Por qué me haces esto mi querida? ¿Acaso ya no me quieres, esperanza mía?
 
DOMINGA: No es tanto como así, pero... no quiero, no quiero que vuelvas a hablarme. Me fastidia. Te lo digo sinceramente.
 
ZOILO: Te dijeron algo tan malo de mí, pedazo de mi encanto, mi polvillo de oro, mi flor tempranera. ¿Has dejado de quererme mi hermosa sol naciente?
 
DOMINGA: (Escurriéndose). Déjame. No quiero escuchar. No quiero escuchar nada. No me toques te he dicho.
 
(Entra Ña Tuní con cierta malicia.)
 
ÑA TUNI: (Salamera). Picaritos... Mírenlos, mírenlos. Cuando iban a pellizcarse como tortolitos llegué. Pues... me voy, me voy.
 
(Ña Tuní se dispone a salir cuando se escucha un disparo de arma de fuego no tan lejos. Dominga demuestra un arranque de presentimiento, mientras Zoilo se turba y queda azorado.)
 
DOMINGA: Jesús... sonó un tiro.
 
ZOILO: Un tiro... por este lado... sí... yo no lo sé... no lo sé... pudo haber sido un cazador, sí, algún cazador habrá sido.
 
DOMINGA: Véanlo por favor, qué fue.
 
ÑA TUNI: No tonta. Habrá sido la vaca de la negra Nieves que volvió a entrar en chacra ajena.
 
DOMINGA: No, no. Por el amor de su madre les pido que vean si qué fue. Desde que mataron al señor Arce cuando escucho disparos ya se me hace que matan a alguien. (Sale.)
 
ZOILO: (Reteniendo a la vieja). Se me descompuso de repente como herida inflamada.
 
ÑA TUNI: No te preocupes señorito. En mis manos está el caso este. No hay nada que alargar, como quien dice el que compró los pantalones del loro en remate público.
 
ZOILO: Ella ama a ese miserable. Si desde que vino el rengo de mierda se echó al diablo.
 
ÑA TUNI: ¿Y te preocupas por eso? Con el perdón de la palabra eres un estúpido, padrecito.
 
(Dos peones traen a Juan herido en la espalda. Pa’i Tiku viene con ellos. Zoilo sale.)
 
ÑA TUNI: Dios mío. ¡Qué es esto que veo! ¡Santa Rita mi señoora!
 
(Los peones sostienen a Juan, lo sientan.)
 
Acaso no vas a morir mi niño dulce... ¡No vas a morir mi querido!
 
JUAN: No, no voy a morir, y vete de aquí, sal de mi presencia.
 
PA’I TIKU: ¡No escuchas! Te ha dicho que te vayas o qué es lo que quieres.
 
ÑA TUNI: (Saliendo). Y yo para qué me meto en cosas que no me importan.
 
PEON 1º: Pongámosle residuos de sombrero quemado. No hay remedio mejor que eso.
 
PEON 2º: No. Mejor la tela de araña.
 
PA’I TIKU: No, no. Será mejor que vayamos en busca del médico (6) de una vez.
 
PEON 1º: Yo sé quién es el autor moral de esto.
 
PEON 2º: Cállate. Voy a traer a don Ferreira (se va).
 
PA’I TIKU: Será mejor guardar silencio ante esta emboscada. Puede enviarnos por falso testimonio directo a la cárcel. Este se lleva muy bien con las autoridades.
 
JUAN: Aaai... Ya llegará la hora de arreglar las cuentas.
 
PA’I TIKU: Sí, en verdad será mejor callar. Por falso testimonio nos envía directamente a la cárcel. Para el rico no hay castigo. Por dinero todo se puede comprar en nuestro país. Si raptan a tu hija, cállate, porque tú eres pobre. Cállate si te quitan la tierra que trabajas, porque tú eres pobre. Si el jefe policial te increpa, cállate; si te golpea, cállate. Si los cua-treros te comen la vaca, cállate, porque tú eres pobre. Si matan a tu hijo, cállate, por-que sólo con tus propias manos podrás hacer justicia. Si promueves demandas los procuradores y doctores te sacarán todo cuanto tengas, te dejarán pelado y te desalojarán de tu casa; mandarán hacer en tu tierra eso que llaman chalet. Cuando entras en sus fincas en busca de leñitas te correrán con sus perros... y pensar que el pobre es el único que se presenta a morir por la patria... (Mira a Juan.) Pero esto no quedará impune. Nosotros haremos las cosas que la justicia deja de hacer.
 
(Sale Peón 2º al tiempo que entra Dominga apurada.)
 
DOMINGA: Qué es esto, Dios mío. Qué es esto cora-zoncito del alma. ¿Quién te hizo esto?
 
PEON 2º: (Desde la puerta). Lo emboscaron.
 
DOMINGA: Dónde mismo te hirieron. ¿Te duele Juan? ¿Te duele mucho mi querido?
 
JUAN: Cuando escucho tu voz me duele más.
 
PA’I TIKU: (Se inclina). Te voy a dar lo merecido.
 
JUAN: (Levantando la mano). Déjela papá. Cuando me cure ya hablaré con ella.
 
(Dominga se inclina y rápidamente da un beso a Juan, sale corriendo entre sollozos. Juan se friega la parte besada con evidente molestia.)
 
PA’I TIKU: ¿Qué es esto mi hijo?
 
JUAN: (Abatido). Ya no la quiero. Ya no la quiero ni medio. Te lo aseguro, papá.
 
PEON 2º: (Que volvió poco antes). Yo también voy en busca del médico.
 
(En la puerta se encuentra con Peón 1º y el Médico [curandero], hombre de 50 años con bigotes y mosca; sombrero de paño algo viejo, cuello y corbata, saco blanco ordinario, pantalones negros medio cortos, medias de color chillón y zapatillas moteadas.)
 
MÉDICO: Errate humanum est, dice el refrán. Cualquiera puede equivocarse, menos yo. Le acertaron en el mismo juego central. Esto se cura solamente con terapléutica y eso lo encontramos solamente en el espital; y se necesita vermífega... y se necesita vacilo de cog, también; y en nuestra Farmacia no tenemos ni copretérito. Pronto, pronto llévenlo al espital, o... pónganme los remedios que acabo de mencionar y les curo en un santiamén.
 
(Mientras éste habla los demás le miran embobados. Saca un pañuelo floreado y se seca los anteojos, dándose siempre la mayor importancia.) (Entra Dominga.)
 
DOMINGA: ¿Qué dice?
 
PEON 1º: Que está mal. Quiere que lo llevemos al espital.
 
PA’I TIKU: Va tener que irse a Asunción.
 
DOMINGA: Yo me iré con él.
 
JUAN: Quédate a disfrutar de tu sandía enterrada.
 
DOMINGA: Peeero. Ni la punta de los dedos me ha tocado ese.
 
JUAN: Mejor te callas. Te conozco demasiado. Me doy cuenta perfectamente.
 
DOMINGA: No... no es así mi querido. Nada que ver (angustiada).
 
JUAN: Bien. Dejémonos de las sonceras antiguas. No acostumbro alzar la fruta que cae de podrida.
 
PA’I TIKU: Tú, hijo mío, ya te has acabado. Hasta tu apellido es distinto ahora. Te llamas Juan-el-rengo a tu vuelta de Boquerón (7). Nada significa el patriotismo que tú sientes. Con el patriotismo no se hacen joyas. (Observa un rato a Dominga que se halla cabizbaja, tratando de llamar la atención sobre su vergüenza y abatimiento.) Víbora... víbora eres (exaltado, saca un cuchillo. Los peones lo contienen.)
 
JUAN: Déjala. Déjala. Papá.
 
DOMINGA: (Asustada). ¡Zoiloooo...!
 
JUAN: (De nuevo enfurecido). Mira, a él, a él le pide socorro. Mátala ya de una vez, Pa’i Tiku.
 
PA’I TIKU: (Contenido por Peón 1º). Suéltame. Suéltame (se sacude). (Dominga se refugia en una esquina mientras el curandero la cubre con los brazos abiertos.
 
JUAN: (Recapacita). No, no. Déjala papá. Seguro que dejó de quererme porque me volví cojo, solamente por eso, y me traicionó, por eso. Déjala. No tiene la culpa...
 
Esos Bolivianos son los culpables... Estas cosas suceden por culpa de ellos... sí, son los causantes... (Cae.)
 
(Todos se apresuran en levantarlo, cuando... cae el telón.)
 
 
 

 
ACTO SEGUNDO
 

La misma decoración del primer acto, un mes después. Dominga sentada surciendo un poncho del patrón. Ña Tuní entra sigilosamente.
 
ÑA TUNI: Aquí estaba mi pétalo de rosa.
 
DOMINGA: (Con desgano). Ah... eras tú.
 
ÑA TUNI: (Siempre salamera). Estás hermosa mi niña dulce, y eres una niña de suerte, extraordinariamente suertuda, pero andas esquivando tu propia suerte.
 
DOMINGA: Claro. Solía tener suerte.
 
ÑA TUNI: ¿En qué mes naciste niña? Cuéntame para hacer ver tu signo en el libro de don Cándido, para ver qué dice tu destino.
 
DOMINGA: No me interesa. Esas son macanas.
 
ÑA TUNI: Eso... según el libro. La lunaria perpetua de don Cándido nunca se equivoca, ni un milímetro, ni así... ¿Te acuerdas de aquel Pedro Antonio; aquel hijo de don Serapio-mano-larga?
 
DOMINGA: ¿Aquel que se ahogó en el arroyo Itay?
 
ÑA TUNI: Ese, ese mismo. Su madre, la petisa Pilar hizo revisar en los libros de don Cándido su destino y salió que tenía que morir en el agua. Del terror que tenía su madre no le dejaba lavarse ni la cara cuando niño, y... lo que son las cosas del destino, siempre se cumple. Al pasar por el puente viejo pisó una cáscara de banana, se resbaló, cayó al agua y se ahogó instantáneamente. Claro, el pobre quien sabe si lo ha sentido siquiera. Tomaba mucho Pedro Antonio, el pobre, que Dios le perdone.
 
DOMINGA: Cuál será el destino de este Juan... Quién sabe cómo andará por el hospital.
 
ÑA TUNI: Pero no olvidas a ese rengo. Rengo y pobre como cruz del desierto.
 
DOMINGA: La pobreza no es nada cuando hay amor.
 
ÑA TUNI: Tonta. Tú mi hija tienes que pedir a Dios y la Virgen que te libre de malos vecinos y hombres pobres. En tus rezos tienes que decir siempre: Renuncio a Satanás, a sus pompas, y a sus obras, y quiero pertenecer a quien más dinero tenga, para siempre.
 
DOMINGA: Discúlpame Ña Tuní. Estoy ocupada. ¿Por qué no vuelves mañana?
 
ÑA TUNI: Bueno, bueno mi corazón. Sabes que vine en busca de manzanilla, y además debo irme a la Iglesia. Dios mío.
 
(Se va la vieja y entra Zoilo.)
 
(Dominga coloca el poncho sobre la mesa y hace ademán de retirarse.)
 
ZOILO: ¿Eh... adónde vas, querida?
 
DOMINGA: Ya terminé de coser.
 
ZOILO: Pero no me desdeñes por favor, esperanza mía.
 
DOMINGA: Mira que eres empecinado.
 
ZOILO: No creas que llegarás a burlarte de mí. Alguna vez caerás en mis manos. Te lo juro por esta (muestra).
 
DOMINGA: No digo que no, pero no quiero que sigas insistiendo.
 
ZOILO: Te ilusionarás pensando cambiarme por un rengo.
 
(Entran los dos peones.)
 
ZOILO: De nuevo aquí (con visible enfado). Qué quieren.
 
PEON 1º: Nosotros nos vamos, Patrón.ZOILO: Cómo me van a dejar, mi hijo, habiendo tanto que carpir en nuestra chacra.
 
PEON 2º: Están comprendidos, nos dijo ya el jefe, y nos iremos a defender nuestra patria.
 
ZOILO: Les conseguiré exoneración. Tengo influencias, muchachos, no se preocupen. Así de bien estoy con las autoridades.
 
DOMINGA: También van a ponerse frente a las balas. A Juan yo le había advertido y ya vieron ustedes.
 
ZOILO: De tonto fue a ponerse frente a las balas. Yo le propuse hablar a las autoridades para que quede aquí, con nuestro Comisario.
 
DOMINGA: (Con ironía). Por lo visto le apreciabas a Juan. Tanto le querías.
 
ZOILO: Lo quise como a un hermano, hasta que viniste a enamorarme, y desde entonces ni lo puedo ver.
 
DOMINGA: Pero no podrás decir que yo te mostraba los dientes.
 
ZOILO: No son tus dientes lo que veo cuando te miro, sino el mismo cielo.
 
DOMINGA: Los malvados como tú sólo podrán ver el infierno.
 
ZOILO: Por favor mi querida. No me trates así.
 
DOMINGA: (Esquivando la caricia). Me das asco. Agg.
 
(Sale Dominga. Los peones clavados allí esperando respuesta. Zoilo da algunos pasos de impaciencia y cuando les dirige la mirada entra Ña Tuní, llorosa.)
 
ÑA TUNI: (Muy nerviosa). Estuvo a punto de reventarme ese viejo boca sucia. Me dice que no soy una señora de bien. Dice que llegué aquí como una peste y que si vuelve a verme hablando con Dominga me va a moler la cabeza con el cabo del arreador.
 
ZOILO: No llores, Ña Tuní, nadie te hará nada.
 
ÑA TUNI: Es que si yo dejara de hablar con Dominga me moriría de pena. La quiero como a una hija. Es como fruto de mi misma entraña esta criatura...
 
ZOILO: (La palmotea paternalmente). No llores. No llores.
 
(Entra Pa’i Tiku, nervioso.)
 
PA’I TIKU: (Mira de reojo a Zoilo y dice a la vieja). Ya te dije lo que debo decirte. Por tanto, vete de aquí.
 
ZOILO: Qué te pasa a ti, viejo. Eres mi patrón o quieres que te eche a ti.
 
PA’I TIKU: ¿Que te eche a ti dijiste? Repite eso que quiero escucharlo. ¿Crees que soy un pordiosero en esta casa?
 
A ver...
 
ZOILO: No me gusta que te metas en mis asuntos.
 
PA’I TIKU: Asunto. Asunto verdad... Esto no es asunto sino cosas de sinvergüenza. No tienes vergüenza. No tienes sangre en la cara. No pareces haber nacido de tan honorables padres. Cuando vuelva tu madre de Asunción verás que no aprueba en nada tu conducta.
 
ZOILO: Bien, pero si a ti no te gusta mi conducta, te marchas y se acabó.
 
PA’I TIKU: Nadie puede echarme de aquí. Si no fuera por mí aquí ya no habría ni las cenizas que dejaron ustedes. Y eso lo sabes muy bien. Cuando los funcionarios del Banco Agrícola iban a rematarles la tierra, tu padre fue a verme, a contarme su desgracia. Entonces me acordé de tu abuelo. Ese era todo un hombre y no muñeco... Después de la batalla de Rubio Ñú... entonces yo era cabo... Me quedé mal herido y me encontró cuando los cuervos ya estaban a punto de echarse a sacarme los ojos... en una sola pata, tu abuelo... herido también... llegó junto a mí... me arrastró... me metió en el bosque, me curó las gusaneras y me alimentó con huevos de pájaros... y me revivió. Acordándome de estas cosas le dije a tu finado padre: Hipotécales mi campo, toma, aquí lo tienes, y págales la deuda. Después, cuando mejore tu situación podrás levantar la hipoteca... Tu padre se echó a trabajar... mucho sembró... Cuando su tabaco estaba a punto de recoger y vender, vino la revolución de Albino Jara, y los llamados montoneros gubernistas llegaron a saquear totalmente a tu padre... Poco después vino el Banco Agrícola a quitarme la casa... casa de los tiempos de Francia... y cien hectáreas de tierra... me quedé pelado y en la calle. Entonces tu padre me dijo con lágrimas en los ojos: Don Tiku, amigo mío, se nos vino todo en contra, vámonos a casa, te tendré como a un padre conmigo, no necesitarás nada, sabes muy bien cómo te quiere Raimunda... y me vine con él... antes de que tú nacieras... y ahora me echas como a un perro...
 
ZOILO: Yo no te echo don Tiku. Te estoy diciendo muy bien y te me haces el estúpido.
 
PA’I TIKU: Estúpido, estúpido verdad (más acalorado.) Crees que soy una figura decorativa aquí (se le acerca y le arranca el sombrero.) Sácate el sombrero para hablar conmigo. (Zoilo muy molesto hace ademán de castigarlo.) Golpéame desgraciado, golpéame para que tus brazos caigan en pedazos.
 
DOMINGA: (Entrando impetuosamente, se interpone). No le tocarás. (El viejo sale abatido. Los dos peones siguen firmes, controlando todos los movimientos de Zoilo.)
 
ZOILO: (A Dominga). Está medio loco. Ya caduca este viejo. (Dominga no contesta, mira con odio a Zoilo, luego a los dos hombres que apenas se contienen.)
 
ZOILO: (A los peones). Y... después... (con prepotencia.)
 
PEON 1º: (Insultando). Nosotros no somos sandía enterrada.
 
ZOILO: Pero dejen de decir macanas. Son unos estúpidos. Lo que soy yo no iría ni muerto. Sólo los tontos van al Chaco. Qué patria ni qué sandía enterrada ni ocho cuarto. Idiotas.
 
PEONES: (Se miran y se acercan hasta sitiar a Zoilo que comienza a inquietarse por la actitud de los hombres.)
 
PA’I TIKU: (Entra de nuevo, arroja el sombrero de Zoilo que se había llevado y exclama con rabia). Murió nuestro Juan en el hospital de algo que llaman algo así como tuberculosa.
 
DOMINGA: (Con desesperación). Dios mío. Dios de mi corazón... (y dirigiéndose a Zoilo). Tú... tú lo hiciste matar... Maldecido. Quedas para siempre maldecido... Sandía enterrada... Cobarde.
(Los peones desenfundan sus cuchillos, se aproximan aun más. Zoilo hace ademanes como espantando visiones, retrocede, tiembla.)
 
ZOILO: (Delirante). Mátenme. Mátenme. Ya no quiero vivir.
PA’I TIKU: (Interponiéndose). Déjenlo. Déjenlo hijos. No se ensucien las manos con este canalla. (Extrae su propio cuchillo y lo arroja al pecho de Zoilo.) Toma. Mátate si eres hombre en verdad.
PEON 1º: (Imperativo). Alza ese cuchillo.
 
PEON 2º: (Más fuerte aun). Alza el cuchillo te dice...
 
PA’I TIKU: No ha de animarse este cobarde desertor.
 
(Como última esperanza Zoilo mira a Do-minga desesperadamente pero en vez de perdón ésta le da la misma orden.)
 
DOMINGA: (Imperiosamente). Alza ese cuchillo te han dicho. (La furia pone fuera de sí a Zoilo y como un autómata recoge el cuchillo que se hallaba a sus pies.)
 
PA’I TIKU: (Con energía). A ver... Clávate.
 
(Zoilo lleva el puñal al pecho, tiembla como una hoja, cierra los ojos, se apunta pero no se clava.)
 
DOMINGA: (En un solo acto toma la mano de Zoilo, le da un empujón y dice:) Te ayudaré en nombre de Juan.
 
(Con el empujón cae Zoilo que ya apenas se sostenía parado.)
 
ÑA TUNI: (Entrando como una tarada). Lo mataron... Lo mataron a don Zoilooo... Jesucristo crucificado. Hijo de la Virgen María... (se echa sobre el cuerpo, cuando... cae el telón).

(De: Teatro Breve del Paraguay, ed. Antonio Pecci, 1981)
 
 
 
Fuente: Antología de la Literatura Paraguaya - por TERESA MENDEZ-FAITH, 3ra. edición fue publicada en 2004 por Editorial y Librería EL LECTOR, 25 de Mayo y Antequera, Asunción, PARAGUAY - Edición digital en la página de la autora.
 
 
 

ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA


(Hacer click sobre la imagen)






Bibliotecas Virtuales donde se incluyó el Documento:
IDIOMA
IDIOMA GUARANÍ - POESÍAS - MÚSICAS - ESTUDIOS



Leyenda:
Solo en exposición en museos y galerías
Solo en exposición en la web
Colección privada o del Artista
Catalogado en artes visuales o exposiciones realizadas
Venta directa
Obra Robada




Buscador PortalGuarani.com de Artistas y Autores Paraguayos

 

 

Portal Guarani © 2024
Todos los derechos reservados, Asunción - Paraguay
CEO Eduardo Pratt, Desarollador Ing. Gustavo Lezcano, Contenidos Lic.Rosanna López Vera

Logros y Reconocimientos del Portal
- Declarado de Interés Cultural Nacional
- Declarado de Interés Cultural Municipal
- Doble Ganador del WSA