PortalGuarani.com
Inicio El Portal El Paraguay Contáctos Seguinos: Facebook - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani
EMILIANO R. FERNÁNDEZ (+)

  CHE LA RÉINA, DESPIERTA MI ANGELINA - Obras de EMILIANO R. FERNÁNDEZ


CHE LA RÉINA, DESPIERTA MI ANGELINA - Obras de EMILIANO R. FERNÁNDEZ

CHE LA REINA y DESPIERTA MI ANGELINA

 

Poesías de EMILIANO R. FERNÁNDEZ


 

 
 
 
CHE LA RÉINA
 
(Aháma che chína)
 

 Ajumíko ipahaite
“Che la Reina” nerendápe
Apurahéi mbarakápe
Si ahátama katuete
Paraguái niko che’ave
Ahúráva che retãre
Amanóvo hayhuhápe
A la hora ojeofrese.
 
Péina áĝa ahendu
Cherenóirõ la corneta
Acaláta bayoneta
Chacopýre asururu.
Ahamítante amoirũ
Valinóttipe ikatúrõ
Ha aloámine ajuhúrõ
Rojas Silva kurusu.
 
Ahayhúgui che retã
"Che la Reina" rohejáta
Frontera lado aháta
Ahuguãitĩ umi ava
Ndaipotáinte clle kamba
Chemyaky nde resaýpe
Aipotánte ere che sýpe
Heta tacherovasa.
 
Che fusilje oĩme ipotĩ
Cherechasémaje hína.
Prevenciónpe Catalina
Tereho cheruguãitĩ
Rehecháne Guarani
Hekove odespresiáva
López ra’yre opytáva
Bajo el sagrado poyvi.
 
Ikatúnte aju jey
Ndahái katuete amonóvo
Nde kena chera’ãrõvo
Siempre firme ndepoty
Che araha iñongatupy
Amoite ñorairõ hápe
Ne ãngue che Tupãsy.
 
Aimérõ en Parapiti
Amoĝuahẽne nde apysápe
Che ñe’ẽmi kuatiápe
Ne’ĩraha asapymi
Nde trena eñapytĩ
Ko verso ndéve ahejáva
To purahéi ndéve ijára
Okára poty Kuemi.
 
Ha malája atopa
Al famoso Tejerína
Inambikuéko che chína
Ndéve ahechaukáva’erã
 
Upépe terehecha
La bravura Guarani.
Oĩmévaha gueteri
López ra’yre opyta.
(De: 13 Creadores Nacionales, 1992)
 
 
 
 
 

ESCUCHE EN VIVO/ LISTEN ONLINE:

CHE LA REINA  de EMILIANO R. FERNÁNDEZ

Intérprete:   TUCHO RIVERA

Material:  GRANDES COMPOSITORES Y AUTORES DE LA MUSICA PARAGUAYA Nº1

 

 


 

 

 
 
 

 

 
 
 
 
MI REINA
(Me voy mi querida)
Vengo por última vez
junto a ti, mi reina,
a cantar con la guitarra.
Sí, ya me voy indefectiblemente:
como buen paraguayo,
yo también he jurado a mi patria
que moriré con mucho amor
cuando se ofrezca la hora.
 
Así, al oír la corneta
que me llama,
voy a calar la bayoneta
para meterme en el Chaco.
Voy para acompaÑar a Valinotti,
si es posible,
y loaré si encuentro
la cruz de Rojas Silva.
 
Por amor a mi patria
voy a dejarte, mi reina.
Voy hacia la frontera
a toparme con esos indios.
No quiero
que me mojen tus lágrimas,
sólo quiero que le digas a mi madre
que me bendiga mucho.
 
Se dice que mi fusil está limpio,
y queriendo ya verme
en prevención Catalina
vendrás a mi encuentro
y verás al Guaraní
que desprecia su propia vida
como descendiente de los López
bajo el manto tricolor.
 
Es muy posible que vuelva,
no es seguro que muera,
y tú mientras me esperas,
sigue siempre floreciendo.
Llevo guardado
en el fondo de mi corazón,
allá lejos en la guerra,
tu alma, mi Virgen.
 
Cuando esté en Parapití
haré llegar a tu oído
mi palabrita en el papel
anunciándote que aun vivo
Tú has de guardar
este verso que te dejo
que te lo cante su dueño,
"Okára poty kuemi",
 
Y ojalá que encuentre
al famoso Tejerina,
lo que fue su oreja, mi china,
he de traer a mostrarte
para que veas entonces
"la bravura guaraní"
que aún quedan aquí
descendientes de los López.
 
(Traducción de Wolf Lustig)
 
 
 
 

LECTURA RECOMENDADA:

CHE LA REINA

CANTO DE AMOR Y DE GUERRA

 

         En 1928, tras el asesinato del Teniente Adolfo Rojas Silva y sus compañeros, en el Fortín Sorpresa, la guerra con Bolivia se hacía cada vez más inevitable. El sentimiento colectivo clamaba venganza cumplida. Y, en ese clima que presagiaba ya el tronar de los cañones en el Chaco, Emiliano R. Fernández escribió los versos de Che la Reina, que, inicialmente se llamó Aháma che china. El pueblo le dio esa seña de identidad definitiva.

         Emiliano, andando y desandando caminos, anclaba en Villa Aurelia, en la casa de su amigo Manuel González. Allí sonaba la guitarra con aires de fiesta y no faltaba la guaripola. A un paso vivía Catalina Gadea, una joven hermosa, de 19 años, de pelo castaño y ojos azules. Parecía una actriz. Emiliano la vio y quedó cautivo de su mirada.

         Hoy, Catalina vive en Villa Morra. Había nacido el 30 de abril de 1909. Aunque le cueste hablar sobre su romance con el vate guarambareño, suelta, de a poco, prendas. Largo había sido su silencio sobre lo ocurrido hasta que le concedió, por primera vez, una entrevista a Marlene Sosa Lugo, periodista del diario Noticias.

         - Si, chéve che renóimiva'ekue Che la Reina. Ha oscribi najéko chéve, pero che ndaikuaái voi (A mí me llamaba con ese nombre. Decía que a mí me escribió, pero yo no sabía nada)-, cuenta después de muchas vueltas, porque, evidentemente, le es difícil abordar un tema tan personal e íntimo.

         Lo que había pasado es que Emiliano, después de establecer un canal de comunicación firme con la moza que ya tenía una hija -nacida en Puerto Pinasco, donde ella había ido a trabajar-,  le escribió la poesía. Fue en la casa de su amigo Manuel González, donde, con frecuencia, porque era también músico, aparecía el tío de Catalina, Benito Blanco.

         Emiliano se despidió después de ella, como si ya partiera para la guerra. Eso, sin embargo, ocurriría solo cuatro años después. «Chéngo ni pintado ndahechavéiva chupe (Ni pintado lo había vuelto a ver)», confiesa la casi nonagenaria, cuyo rostro deja adivinar el antiguo esplendor de la belleza.

         Acerca de A Catalina y A mi bella Catalina -dos poesías también dedicadas a ella-, asegura no saber nada. Tampoco de que esperara al poeta en Prevención -lugar de concentración de los soldados, para embarcarse o desembarcar, en Asunción-, o que recibiese la promesa de tener entre sus manos la oreja del sargento boliviano Tejerina, acusado de matar a Rojas Silva como dice la última estrofa que casi nadie canta.

         La composición -con música de Félix Pérez Cardozo-, se apoderó del alma popular. Voló a alturas insospechadas. Fue una despedida, pero también un canto al coraje y el amor a la patria. Y fue profética: anunció la llegada al Parapití.

         Su aceptación fue tan grande que, por aquellos años difíciles, con ella, Eladio Martínez, en el Teatro Municipal, ganó una competencia, derrotando al favorito Sebastián Arriola, que se había presentado nada menos que con Paraguaype, con letra de Manuel Ortiz Guerrero. Para esa ocasión, según señala Mauricio Cardozo Ocampo en su libro Mis bodas de oro con el folclore paraguayo (Memorias de un pycháî),1 el autor de la poesía (Ortiz Guerrero) adaptó su obra a la melodía de autor anónimo, llamada Santa Teresa. Después, José Asunción Flores le pondría la música con la que hoy la conocemos.

 

CHE LA REINA *

 

Ajumíko ipahaite Che la Reina nerendápe

apurahéi mbarakápe si ahátama katuete

Paraguay niko chave ahuráva che retâme

amanóvo hayhupápe a la óra ojofrece.

 

Péina ágâ ahendu che renóirô la corneta

akaláta bayoneta ha chakopýre asururu

ahamitánte amoirû Valinoti-pe ikatúrô

aloamíne ajuhúrô Rojas Silva kurusu.

 

Ahayhúgui che retâ Che la Reina rohejáta

frontera lado aháta ahuguâitîvo umi ava

ndaipotánte che kamba che myakÿ nde resaýpe

aipotánte ere che sýpe heta tacherovasa.

 

Che fusil je oime ipotî che rechaséma je hina

Prevención-pe Catalina tereho che ruguâitî

rehecháne guaraní hekove odespresiáva

López ra'yre opytáva bajo el sagrado poyvi.

 

Ikatúnte aju jevy ndahái katuete amanóvo

ndékena che ra'arôvo siempre firme nde poty

che araha iñongatuhápe ko che korasô kuápe

amoite ñorairôhápe ne angue che tupâsy.

 

Aimérô en Parapiti amoguâhêne nde apysápe

che ñe'êmi kuatiápe ne'irâha asapymi

ha ndekena eñapytî ko verso ndéve ahejáva

topurahéi ndéve ijára el soldado guaraní.

 

Amalája atopa al famoso Tejerina

inambikue ko che china ndéve ahechaukavarâ

ha upépe terehecha la bravura guaraní

oimévaha gueteri López ra'yre opyta.

 

Letra: Emiliano R. Fernández

Música: Félix Pérez Cardozo

 

* Su título original fue Aháma che china

(1) Cardozo Ocampo, Mauricio: Mis bodas de oro con el folklore paraguayo (Memorias de un Pychái). Asunción, 1980.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

DESPIERTA MI ANGELINA
 
(Polca)
Despierta mi Argelina fragancia de azucena
lucero ya osẽma nde resáicha ojajái
Naepu’ãna ehechami, ko yvága omimbipava
ha dema ñaneenkantáva, che jazmín del Paraguay.
 
Despierta mi Argelina, que aquí en tu ventana
péina guyra campana ne rokẽme ojeroky.
Ha ijykére mainumby, clavelina ijurúpe,
purahéi musikapúpe nemombáy, che Tupãsy.
 
Despierta, mi Angelina, ya llega el Dios del día,
naepu’ãna vida mía, reikuaárõ mborayhu.
Ymaitégui rohaylin, nde reliémante apensáva,
opa che képe rohechava, porque rohechaga’u.
 
Despierta, mi Angelina, palomita mensajera,
che araháta ko nde réra, nichomíme añongatu,
anohẽ haguã ahetũ ndavy’áirõ sapy’ánte.
Adiós, lucero brillante, siempre reina, rohayhu.
 
 
Música del autor
(Versión sacada de Emiliano ré: A todo lujo [Vol. 1),
recopilación musical grabada en disco por el conjunto
"Los Hijos del Paraguay", en Asunción, 1991)
 
 
 
 

ESCUCHE EN VIVO/ LISTEN ONLINE:

DESPIERTA MI ANGELINA

Intérprete: ÑAMANDU

Material:  CRECEREMOS

 


 

 
 
 
 

DESPIERTA MI ANGELINA

Despierta, mi Angelina, fragancia de azucena,
ya salió el lucero y brilla como tus ojos.
Levántate y mira este cielo radiante
que es realmente encantador, jazmín del Paraguay.
 
Despierta, mi Angelina, que aquí en tu ventana
baila el pájaro campana.
y a su lado el colibrí con un clavel en el pico,
te despiertan con la música de sus cantos, mi virgencita.
 
Despierta, mi Angelina, ya llega el Dios del día,
Levántate rni vida, si sabes lo que es amor.
Te quiero desde hace tiempo, sólo pienso en ti,
hasta en sueños te veo porque te añoro.
 
Despierta, mi Angelina, palomita mensajera,
voy a llevar tu nombre a guardarlo en mi nichito,
para sacar a besarlo si de repente no me hallo.
Adiós, lucero brillante, siempre reina, te quiero.
(Traducción libre de Wolf Lustig)
.
 
 
 
**************
 
 

NDE JURU MBYTE

Nde juru mbyte parral ajúicha he’ẽ asýva
ma’erã voípa ni aipo eiretére ñambojoja
hykueremínte che korasõme remondykýva
ha upe guivénte akãvaípe kóicha apyta.
 
Che angaiparãnte nipo ra’e ako pyharépe
jerokyhápe ñasaindymíme jajesape
aiko haguãma upeguivénte opa che képe
che páype guáicha nde jurumínte ajerure.
 
Nde juru mbyte rosa potýpente ojoguaitéva
iñakỹnguépe omboguepáva yuhéi asy
ha hyakuãmíme che mba’asýgui chemoingovéva
aiko haguã ko mundo porãme avy’ajey.
 
Toĩme oñe’ẽva, toĩme ipocliýva, che ja ha’éma
nde rapykuéri añehundíta kuñataĩ
añaretãme achyryrýte che akãme oikéma
che koamuñáta he’ẽmbochýva nde jurumi.
 
Nde juru mbytépe che mborayhúma ojaitypóva
kóina araháta ko che rembére ijeirakue
ovy’aiténe hese okanibúva ambue yvypóra
la ambyasymíva nachemba’éita araka’eve.
 
Ha ahakuévo ku morabyrýma che rekoháre
péina araháta che angapýpe he’ẽnguemi
ne ryakuãngue katu ikurusúta ko che syváre
jepérõ nde nderesaráima anga chehegui.
 
(De: María del Carmen Pompa Quiroz,
Kuña imembýnte va’erã voi, 1996)
 
 
 
 

 

 
 
 
*******
 

EL CENTRO DE TU BOCA

Es tu boquita cual fresca y dulce uva madura
es imposible que se le iguale aún la miel,
sólo una gota hasta mi alma endulzaría
y es por eso que enamorado de ti quedé.
 
Solo un pecado era encontrarte aquella noche
cuando bailabas en luz de luna cual tierna flor,
y desde entonces hasta en mi sueño como despierto,
enloquecido busco tu boca para besar.
 
Es tu boquita tan parecida a la rosa roja
de cuyo néctar sólo unas gotas quiero libar,
y con su aroma que dulce embriaga mi alma enferma,
encuentra siempre nuevos motivos para vivir.
 
Hable quien hable y que se enfaden ante mi dicha,
yo he de perderme, aunque no quieras, tras de tu amor
al mismo infierno he de lanzarme, he decidido,
que la dulzura de tus encantos perseguiré.
 
Es tu boquita donde se anida mi amor sincero,
por eso llevo aquí en mi boca su dulce miel,
dichoso el hombre que algún día bese esos labios;
yo resignado, en el recuerdo, ya los tendré.
 
Al irme lejos por los caminos de mis andanzas,
llevo aquí dentro de mi alma enferma fresco dulzor,
y tu perfume cual una cruz aquí en mi frente
llevaré siempre aunque ya olvides... ¡Pobre de mí!
 
 
(Traducción de Lino Trinidad Sanabria)
 

Fuente: "POESÍA PARAGUAYA DE AYER Y HOY" TOMO II (GUARANÍ-ESPAÑOL) de TERESA MÉNDEZ-FAITH - Con prólogo de Lino Trinidad Sanabria - y estudio introductorio de Wolf Lustig. Ilustraciones: Carlos Federico Reyes (“Mitã’i Churi”). Intercontinental Editora, Asunción-Paraguay, 1997. 424 pp.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
********************/ ***********************
 
 
LECTURA DE DOCUMENTO RELACIONADO,
 
OTRA VERSIÓN DE "NDE YURU MBYTE"
 
 
 

NDE YURU MBYTE

Purajhei

Letra: EMILIANO R. FERNÁNDEZ

Música: MAURICIO CARDOZO OCAMPO
 

 

 

NDE JURU MBYTE

 Nde juru mbyté parral ayuicha jhe’ẽ asyva

maerã voípa ni aipo eireteré ñamboyoyá

jhycueré minte che corazõme remondykyva

jha upegüivente acã vaípe cóicha apytá.
 

Che angaiparante nipo ra’é acó pyharépe

yerokyhápe ñasaindy mime yayesape

aicó jhaguãma upegüivénte opa che kepe

che paype guaicha, nde jurumírente ayeruré.

 

Nde yurú mbyté rosa poty pente oyoguaiteva

iñakyngüépe ombogüepáva y’ujhéi asy…

jha jhyacuã minte che mba’asygüi che moingovéva

aicó jhaguã ma co mundo porãme avy’á yey.

 

Toimé oñe’eva, toimé ipochyva, checo jha’ema

-Nde rapycuéri añejhundita cuñataí!-…

Aña retãme achyryryte che acãme oikéma

che co amoñata jhe’ẽmbochyva nde yurú mi.

 

Nde yuru mbyté che mborayjhuma ojhaitypova

coina arajháta co che rembére iyeíra cué,

ovy’aiténe jhesé ocambúva ambue yvy póra

la ambyasymíva na che mbaéita aracaevé.

 

Jha ajhá cuévo cu mombyryma che recojháre

coina arajháta che ãngã pype jhe’engũemi

ne ryacuãngüe catu icurusúta co che syváre

yapémo nde ya nderesaráima anga che jhegüi.

 

PURAJHEI

Letra: EMILIANO R. FERNÁNDEZ

Música: MAURICIO CARDOZO OCAMPO

 

Grabada en discos ODEÓN por el conjunto ÑANDE KOGA

 

 

 

 

 

 

 

FUENTE

(ENLACE INTERNO)

 

MEMORIAS DE UN PYCHÃI

MIS BODAS DE ORO CON EL FOLCLORE PARAGUAYO

SEGUNDA PARTE

MAURICIO CARDOZO OCAMPO

*ATLAS REPRESENTACIONES S. A. 2007*

Casa Central Asunción: Dr. Juan Benza 317 y Ecuador

Tel.: (021) 556 815 (R.A) - (021) 556 573

http://www.grupoeditorialatlas.com/

 
 
 
 

MÚSICA PARAGUAYA - Poesías, Polcas y Guaranias - ESCUCHAR EN VIVO - MP3

MUSIC PARAGUAYAN - Poems, Polkas and Guaranias - LISTEN ONLINE - MP3

 





Bibliotecas Virtuales donde se incluyó el Documento:
MÚSICA
MÚSICA PARAGUAYA - POLKAS y GUARANIAS (PARA E
IDIOMA
IDIOMA GUARANÍ - POESÍAS - MÚSICAS - ESTUDIOS



Leyenda:
Solo en exposición en museos y galerías
Solo en exposición en la web
Colección privada o del Artista
Catalogado en artes visuales o exposiciones realizadas
Venta directa
Obra Robada




Buscador PortalGuarani.com de Artistas y Autores Paraguayos

 

 

Portal Guarani © 2024
Todos los derechos reservados, Asunción - Paraguay
CEO Eduardo Pratt, Desarollador Ing. Gustavo Lezcano, Contenidos Lic.Rosanna López Vera

Logros y Reconocimientos del Portal
- Declarado de Interés Cultural Nacional
- Declarado de Interés Cultural Municipal
- Doble Ganador del WSA