PortalGuarani.com
Inicio El Portal El Paraguay Contáctos Seguinos: Facebook - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani
ANTONIO GUASCH (+)

  FLORA Y FAUNA DEL PARAGUAY EN IDIOMA GUARANÍ


FLORA Y FAUNA DEL PARAGUAY EN IDIOMA GUARANÍ

LO PRINCIPAL DE LA FLORA Y FAUNA DEL PARAGUAY EN IDIOMA GUARANÍ

(Extractado del vocabulario del MAESTRO OBELAR

y con la clasificación del mismo maestro).

 

A. - FLORA GUARANI

 

1.- DICOTILEDÓNEAS

a) Papaveráceas.

campanilla silvestre - jetyrâ

batata, boniato (bu= bo) - jety

tabaco - petŷ

pimiento, ají, chile - ky’ŷi

hierba mora         - arachichu

guayaba - arasa


b) Mirtáceas.

Arboles silvestres notables por sus frutos:

yvaviju, yvapurû, guavira, ñangapiry, guavirami. Este último es de fruto muy sabroso y aromático. (cf. Miscelánea).


c) Caprifoliáceas.

tártago - mba'ysyvo

mandioca - mandi'o

ortiga - pyno, pyno guasu


d) varia.

cilantro - kuratû

cicuta - kuraturá

melón - meró

sandía - sandia

calabaza, zapallo - andai

pepino - kurapepê

poroto, guisante - kumanda

poroto de arbusto - kumanda yvyra’i

acacia - chivato guasu

árbol de la copaipa - kupa’y

mimosa (espinosa) - jukeri

limoncito - lima sutî

limón de España - lima puro’â

vid, viña - parral

uva, uvas - parral'a

malva blanca - typycha morotî

malva silvestre - typycha hû


2.- MONOCOTILEDÓNEAS


a) Gramíneas

caña de azúcar - takuare’ê

sorgo de escobas - typycha

pacholí - pacholi

bananero - pakova

caña de bambú - takuára

gramilla, césped - kapi’ipe

Diversas pajas y pastos:

jahape, kapi’i takuapi, kapi’ipororo, aguara ruguái, piri, kapi ikatî (aromática).

Chusque - takuarembo


b) Palmeras, etc.

mbokaja (cocotero), - pindo, karanda'y, jata’i

helecho - amambái

tuna, nopal - urumbe

camalote - aguape

alga, musgo - ygáu


c) varía.

cebolla - sevói

piña, ananás - avakachi

una planta textil - karaguata

otra planta textil - yvíra

eufrasia o café - taperyva

(una yerba medicinal) - tapekue

enredadera, trepadora - guembepi

trepadora - guembetaja


3.- ACOTILEDÓNEAS.


Hongos: urupe, urupety, uruperô, itapoty, pombéro repyno


Arboles provechosos por su madera:

urunde'y, urunde'yrâ, kurupa'y, tatajyva, tajy, peterevy, ñandu, karan-da'y guajáyvi, hakaranda, laurelñu, palosanto, guajakan, yvyrapytâ (de flor amarilla vistosa), yvope, yvyraro, tatane o tatarê.


Arboles gomosos o de caucho:

guapo'y, kurupika'y, sapirangy, amba'y. Arboles tintóreos:

kurupa'y, ysypohú, ka áhovy, yryvuretyma, tatayva 4.- Miscelánea.


Algunos árboles de frutos comestibles:

guapo'y (higuera), inga, ñandypa, jatayva, guavira, guavirami, pakuri, arasa (guayaba), aratiku (chirimoya); mbokaja, pindo y jata'i (las tres son palmeras de dátiles o coquitos); jakarati'a, taruma, apepu, yvapovô, perôvi, yvaviju, yvapurû, yvakurumbicha, ñangapiry, etc. Árbol del incienso: yvyra paje.


Mentas:

kavara ka’a, ka'arê, ka’akatî; ka'atái es planta picante. De la exportación del ka’arê habla el P. Techo. Por fin arary: árbol del carmín o punzó.


B.-FAUNA GUARANI


1.- Mamíferos

Mono - ka'i

mono grande - karaja

murciélago - mbopi

tigre - jaguarete

gato - mbarakaja

gato montés - jaguarete’i

(mamífero carnicero) - koatî

zorra grande - aguara guasu

zorra (tipo lobo) - aguara

perro - jagua (el jaguar)

ratón - anguia

rata - anguja guasu

ratoncito - angujatutu

liebre - tapiti

conejo - apere’a

carpincho - kapi'íva

comadreja - myikurê (re=ne)

vizcacha - anguja yvyguy, tukatuka

zorrino - jaguane

erizo - kui’î

tato, armadillo - tatu, tatuhû, tatupoju

perezoso, tardígrado - kaguare

oso hormiguero - tamandu’a, ñurumi

caballo - kavaju, tenda

mula, mulo - mburika (< borrica)

cerdo, chancho - kure

jabalí, cerdo montés – tajy katî, kureka’aguy

venado, ciervo - guasu

tapir - mborevi

vaca, obeja, cabra - vaka, ovecha, kavara


2.- Aves

Águila - taguato

gavilán, carancho - karakara

cuervo - yryvu

buitre de colores - yryvuruvicha

milano - taguato'i

buho grande - ñakurutû

gaviota - atî

buho chico - kavure'i

mochuelo - suinda, tafasuguyra

lechuza - urukure’â

tordo - urutáu, chochî

mirlo - guyraû

urraca - aka’ê, tengasu

golondrina - mbyju'i

zorzal cantor - havía, korochire

colibrí, picaflor, pájaro mosca - mainumby

chingolito - chesyhasy

especie de gorrión - masakaragua'i

bienteveo - pitogue

tucán - tukâ, guyrapo

guacamayo - araka, gua’a

cotorra - tu’i

viudita - tu’ichyryry

carpintero - ypekû

pavo montés - mbytu, jaku

pavo del campo - sarîa

gallina - ryguasu (< uruguasu)

perdiz  - ynambu

tórtola, palomita - pykasu, pykuipe, jeruti

paloma torcaz - pyku'i

cigüeña - tujuju

garza - kuarahy mimby, mbaguari

garza real - guyratî

becasina - jakavere

gallineta de agua - ypaka'a

chorlito - chululu

pato - ype

pato overo - chirivi

pato real - ype kutivi

ibis - karâu

mil colores - suruku'a

gallineta de agua - ñahana, aguapeaso

hornero, alonsito - guyraju

pato pinguinoide - mbigua


3.- Reptiles

Tortuga - karumbe

caimán, cocodrilo - jakare

lagarto - teju'i

lagartija - ambere

iguana - teju guasu

serpiente - mbói

serpiente de cascabel - mbói chini

serpiente boa - kuriju

víbora vetada, cenicienta - ñakanina

víbora de la cruz - akâkurusu, jarara

sapo - kururu

rana - ju’i

salamandra, camaleón - tejutara


4.- Peces

dorado - piraju

palometa grande - paku

asalmonado - pati

especie de tiburón - manguruju

manchado - suruvi

especie de pejerrey - kovi

tararira - tare’ŷi

telescopio - sapu (tesa puku)

especie de bagre - karimbata

pescadito chico - piky

bagre - mandi'i

piraña - pirâi

raya - javevýi

anguila - mbusu

zurubí - suruvi


5.- Insectos

escarabajo - lembu, enéma

lucano, barrenillo- yvyra kytîha

cucuyo, luciérnaga - muâ

gusano de luz - ysoindy, muâ tata, ysorata

cantárida - burrito

gorgojo - tigua’â

mantis religiosa - ñahatî, mboisy

langosta - tuku

hormiga - tahýi

grillo - kyju

polilla - piravera

avispa - káva

abeja - eirarúa

abejón, avispón - mamanga

tábano - mbu tu

mariposa - panambi

gusano, larva, oruga - yso

chince (la) - chichâ (tambejua)

cigarra - ñakyrâ


6.- Dípteros

mosca, mosca brava - mberu, mberu ñarô

tábano - mbutu

mosquito - ñati’û

mosquita - ñetî (no pica)

jején, polvorín - mbarigui

piojo - ky

garrapata - jatevu

pique, nigua - tû

pulga - tungusu

hormigaleón - kyvukyvu

ciempiés - ambu’a


7.- Arácnidos

Araña - ñandu

tarántula - ñandu kavaju

cangrejo, alacrán - japeusa

cochinilla - tatu'i


8.- Anélidos

lombriz de tierra - yvyja

lombriz - sevo'i

sanguijuela - ysope

gusano intestinal - sevo'itatî

tenia - sevo'i solitaria

otro parásito - sevo’i pytâ

anquilostoma - py sevo'i


9.- Moluscos

caracol - jatyta

babosa, limazo - ysope

ostra, almeja - yta


C.- PARTES DEL CUERPO HUMANO Y ANIMAL

cuerpo - tete

cabeza - aká

boca, hocico - juru, jurupuku

oreja - nambi

nariz - apyngua, tî

lengua - kû

ojo - tesa, ose.

ceja - tyvyta

párpado - topepi, ose.

pestaña - topea, osc.

frente - syva

quijada - tañykâ, osc.

rodilla - tenypy’â

rótula - penarâ

corva - tenypy’ânguy

tendón de Aquiles - pytasâ

labio - tembe, osc.

hombro - ati'y

nuca - atúa

espalda - ape, atukupe (el detrás)

vientre - tye, osc. (che rye)

pierna - tetyma, osc.

pecho - pyti’a

cuello, pescuezo - ajúra

pie, pata - py

pezuña - pysapê

dedo - kuâ

dedo del pie - pysâ

uña del pie - pysapê

uña de la mano - pyapê

diente, muela - tâi, osc. (che râi)

garganta - ahy'o

estómago - py’a

trasero, ano - tevi, ósc.

Excremento- tekaka, tepoti, osc.

orín - ty

cabello - áva

pelo - tague, osc.

pluma - tague, osc.

barba, (pelo) - tendyva, osc.

brazo - jyva

mano - po

muñeca - pyapy

talón - pyta

cuerno, asta – tatî, osc.

Ala - pepo

cola - tuguái, osc.


D.- NOMBRES REFERENTES A LA PLANTA

árbol - yvyra

yerba - ñana, ka’avo

hortaliza - ka'avo

tronco - yva, y, tete

raíz del árbol - yvyra rapo

rama del árbol - yvyra rakâ

hoja del árbol - yvyra rogue

fruta, fruto - yva, a

da fruto - hi’a

está maduro - hi’aju(ma)

fruto tierno - yva aky

semilla - ta’ŷi, osc.

semilla de maíz - avatira’ŷi

florece la guayaba - arasa ipoty hína

flor de guayaba - arasa poty

te doy esta flor, esta rosa  - ame’ê ndéve ko yvoty, ko rosa poty.

 

Fuente:

DICCIONARIO CASTELLANO - GUARANI/ GUARANI - CASTELLANO

SINTÁCTICO- FRASEOLOGICO- IDEOLÓGICO

DÉCIMO TERCERA EDICIÓN

GRAFÍA ACTUALIZADA

P. ANTONIO GUASCH, S.J.

Doctor en Filosofía por la Universidad Gregoriana

Profesor de Lenguas Clásicas e Idiomas Modernos.

P. DIEGO ORTIZ, S.J.

Licenciado en Filosofía por las Facultades de San Miguel (RA)

Licenciado en Historia Eclesiástica por la Universidad Gregoriana

 

APÉNDICES DEL DICCIONARIO

Breve noticia del habla guaraní

Síntesis gramatical - Fauna y flora del Paraguay

Nombres propios guaranizados - Nombres de parentesco - Vocabulario

CENTRO DE ESTUDIOS PARAGUAYOS "ANTONIO GUASCH" (CEPAG)

Ediciones y Arte S.R.L.,

Manuel Domínguez 951 - Tel. y Fax: 445 862

Asunción, Paraguay 1996.

 

 

 

Para compra del libro debe contactar:

CENTRO DE ESTUDIOS PARAGUAYOS ANTONIO GUASCH (CEPAG)

Fuente en Internet: http://www.cepag.org.py/

Vicepresidente Sánchez 612 casi Azara

Tel: ( 595-21) 233541/3

Asunción - Paraguay


 

Enlace al espacio de la EDITORIAL SERVILIBRO

en PORTALGUARANI.COM

 

(Hacer click sobre la imagen)

 





Bibliotecas Virtuales donde se incluyó el Documento:
IDIOMA
IDIOMA GUARANÍ - POESÍAS - MÚSICAS - ESTUDIOS
REPÚBLICA
REPÚBLICA DEL PARAGUAY



Leyenda:
Solo en exposición en museos y galerías
Solo en exposición en la web
Colección privada o del Artista
Catalogado en artes visuales o exposiciones realizadas
Venta directa
Obra Robada




Buscador PortalGuarani.com de Artistas y Autores Paraguayos

 

 

Portal Guarani © 2024
Todos los derechos reservados, Asunción - Paraguay
CEO Eduardo Pratt, Desarollador Ing. Gustavo Lezcano, Contenidos Lic.Rosanna López Vera

Logros y Reconocimientos del Portal
- Declarado de Interés Cultural Nacional
- Declarado de Interés Cultural Municipal
- Doble Ganador del WSA