ZENÓN BOGADO ROLÓN
ÑANE RETÃ RUVICHAITE PYPORE
Irundypa
Ñe’ẽhaihára PEDRO ESCURRA FRANCO
Zenón Bogado Rolón ha’e Tupã Kuaray, héra ka’aguy, hasýrire oñembojapy upe héra. Tupã kuaray pyahu. Ha’e Guarani Arapykuaatykuaahára, ñande apytépekuri. Hi’arapáy táva Mauricio José Troche, Guairá, ary 1955 ha hi’arake ava guaraní apytépe Kanindeju ryepýpe upe 15 jasypakõi ary 2005-jave. Oikove ñande rapicha gua’i, 50 ary.
Ikorasõ oikotevẽkuri heta ñembovo, térã oñemyengovia chupe upe ikorasõ hasykatúva. Ñane pohãnoharakuérape ha’e ombotove. Nipe pohãnohára ha ñe’ẽpapára Carlos Federico Abente nda’ipu’akái hese. Ojeretévoi ñande ypykuéra mba’ekuaápe ha umi te’ỹi arandúre ojepovyvy. Avamorotĩre ha’e ndojeroviavéikuri hape ijerovia ome’ẽmbaite umi te’ỹime. Guarani arapykuaaty omoambue hi’ãngapy.
Tekokatu rekahára. Avapaje mba’ekuaa rekahára. Ãkatupyry rekahára. Karai Zenón, ojeporekáva’ekue pe Pytumarangatúre. Ojoajuse hese. Péva pe ha’e ohekáva’ekue. Umi jahupyty’ỹva, umi jaikuaa’ỹva, umi jahecha’ỹvare upe hi’ãnga ipojaitapiáva’ekue. Guaraní arapykuaatýre oñakãñamindu’úva.
Avañe’ẽ oguereko chupe hapykuéri, omosã ikũgui karai Zenón-pe. Upe ayvu guaraní oikepa hi’ãngame umi aguyjéicha. Umi mba’e oñandúva hetave ha imbareteve umi mba’eita ikatúvakuri oguereko ipoguýpe. Ha’e oheka ára ha ára umi ãngapypeguánte.
Te’ỹi ojuhu chupe ha ha’e ojejuhu te’ỹindi. Oñopehẽnguéicha ovy’a ojoykére. Umi ypykuéra ohechakuaa chupe, upévare ome’ẽ chupe tenda ha héra ka’aguyrã. Umi arandu ka’aty hesegua, ñame’ẽnte Zenón-me. Umi mba’ekuaa karakúre ha’e ojeporeka, pévare ha’ete pe oikéva pe arapýre hape arapy oikéva’ekue avei hese.
Mba’eporãkatu ohekáva ndopytái nipeteĩ aravo’ive oma’ẽrei. Oikoségui marangatu rekópe. Ñande Rupavẽ ohejapaite ñandéve umi pyhare ha umi arakue jajepovyvyhaḡua umi mba’eporãre.
Péva ha’e ohechakuaa ha oheka Tekokatu ikatuháicha. Chupe ḡuarã mayma yvypóra ohekáva’erã upe Tekokatu. Umi ñande rekove rapokuérare ojepovyvy ha oipyguara avei umi ãnga oñemyesakãvape. Tesãi ha mba’asy ohesa’ỹiño. Mba’égui ou umi tasy. Tesãi iporãiteve. Okaháre, yvýre, yvypóra ojuhu opaichagua pohãñana opaite mba’asýpe ḡuarã. Amo ipahápe ñande rete yvy avei. Ome’ẽ ñande rete, ome’ẽ tekove ha pohã.
Y rupive oheka ñane mba’asy. Ñande rete henyhẽ ýgui. Mba’yrusakãme omoĩ y ha omboguapy ñane akã ári. Ñande rete henyhẽ ýgui hape y oĩva mba’yrusakãme, ikatu ohechuka umi ohechakuaávape, mba’eichagua mba’asýpa jareko ñande retepýre. Pe y ñande retepypegua ombohasa pe y oĩva okápe mba’yrusakãme. Néi. Tuicha mba’e ko’ã mba’e, he’i aipo imembyreíva’ekue.
Zenón, ára ha ára, oguapy ojapysaka ijehe ha arapýre. Péva pe ojeruréva chupe iñe’ã hape hi’ãnga. Ha’e ndaha’éi te’ỹi, ñande ypykuéra, ha’e ijapytepekuéra oñembote’ỹi, oikoségui ypykuéraicha. Hete ha hi’ãnga Zenón ome’ẽ Ñamandúpe ha Ñanderupavẽme.
Yvategua ome’ẽ chupe mba’ekuaa pe arandu ka’aty rapykuéri. Yvyapére oĩ ohenóiva chupe ohohaḡua ambue hendápe, térã ojevyhaḡua hapykuerére. Ha’e oñandu upe ohekáva ha upe oñandúva oheka chupe, ohenói chupe, ojeporeka hese. Péicha omba’apo pe Zenón rekovére, omboguata mbarete chupe peteĩ tapére, osẽva ñandejehegui ha oguahẽséva yvagapýre.
Peteĩ mba’e. Zenón Bogado Rolón, oheja ñandéve ko’ã aranduka ñe’ẽpotyryru. Tomimbi (1990), Tovera (1990), Tojajái (1992), Ayvu Pumbasy (1992). Pe arapy ha’e pe ome’ẽva chupe ñe’ẽjerapavẽ, ndaha’éi kuñataĩ. Imandu’ájave kuñáre omoñe’ẽ umi tekoasy ohasáva’ekue, ohasáva ha ohasátava, kuña te’ỹi ñane retãme. Upe iñe’ẽjerapavẽme iñambue ambue ñe’ẽpapáragui.
Zenón Bogado Rolón, ojehecha ha’e, ypykuéra apytépe. Hekovépe ohecha ha oñandu te’ỹicha. Iñakãñamindu’u umi aváicha. Oiko te’ỹicha. Umi ava guaraní apytégui oguenohẽ iñe’ẽndy umi iñe’ẽpoty ojapohaḡua. Pépe iñambuejey umi iñe’ẽpotýpe umi ñe’ẽpapára guaraní ñane retãyguávagui.
Zenón Bogado Rolón, oguereko iñe’ẽpotýpe umi ñe’ẽrasy, tekoasy, ãngapyrasẽ. Ypykuéra ayvúgui oguenohẽ umi ñe’ẽrasẽ ãngapýre oñehẽva. Ha’ekuéra oikóva’ekue opívo ka’aguýre ha ko’áḡa umi tapeperõ ykérupi hekove oiko opívo. Ndaha’éi hete, pe hekovéko pe ijopívova. Ponandi ojeporeka ha mba’eve ho’a ipopekuéra.
Zenón, iñe’ẽpoty rupive ipojái arapýre. Ha’ete pe ohupytývo arapy, ohasase amo apyre’ỹme. Yvatégotyo ha’e tapiaite ojeporekáva’ekue. Tata ijayvu ñemívare oñeha’ã ojupihaḡua tataypýpe, jahecha ndojejuhúi umi ãnga marangatúndi, te’ỹi ỹmaguaréndi. Hendivekuéra oñemongetáva.
Iñe’ẽ ha’e ikyse. Iñe’ẽ rupive oñemoĩ oñorairõ te’ỹikuéra rayhupápe. Iñe’ẽhai rupive ha’e okororõmba, ha’e osununumba, ha’e otiripa, ha’e oñembopochy, ha’e hatã osapukáiva, ha’e tuicha oñemyrõva, ndojeraivoi ko’ã mba’égui, omomba’eguasúgui umi ava te’ỹi rekove.
Heta te’ỹi rekove oñehẽ ko yvóra pyahúpekuri, jepérõ ndaha’éi yvóra pyahu. Ojejurãngue amógui, ojeho ko’águi. Umi jejuka hasy tapiaite chupe. Heta araiténte umi te’ỹi oikohague ko yvýpe, imba’ekuérakuri, oñemosẽ ijyvýgui, ko’áḡa oñemosẽháicha umi tetãygua ijyvýgui avei. Umi te’ỹi ha umi yvypóra oikohikuái añeteháme yvypóraicha mayma tendáre oguatareipa. Heta te’ỹi ha tetãygua hekove ñembyahýiva. Jahechakuaáva’erã ko’ãmba’e.
Zenón. Ha’eténte umi iñe’ẽpotýpe iñe’ẽpohýiva ha iñe’ẽpochýva, avei ha’ete ku oñembo’e mbaretéva. Máva umi mba’evai apoha, oñeporandu. Mombyrygua pytagua, oñeporandu, mba’ére avei ojeporeka iñe’ẽme.
Máva ikatuhína omyatyrõmba ko’ãmba’evai ojejapóva’ekue. Ha’e Ñamandúre imandu’a. Ñande avei Tupãre. Zenón ome’ẽ hekove umi te’ỹime, umi te’ỹire. Pe ñane avañe’ẽ ayvúpe.
Oñeme’ẽmbaite. Oiko chugui ñande rete ha ñane ãnga pohãnohára. Amo ipahápe ha’e ndaikatúi oñepohãno. Carlos Federico Abente. Iñirũ pohãnohára, mba’ekuaajára, ndaikatúi opoko hese, oipe’ase pe ikorasõgui upe vore’i hasýva. Zenón, ombotove. Omyengoviase chupe pe ikorasõ avei ha ha’e ombotovejey. Ndaha’éirupi te’ỹireko. Pévare pya’e ñandereja Zenón Bogado Rolón.
Zenón oheja ñandéve umi ñe’ẽpoty jareko’ỹva. Ñe’ẽpoty arapy ha apyra’ỹ rehegua. Ojupi yvýgui, ojehekýi ñande apytégui. Oñe’ẽ te’ỹicha. Ndajaguerekói ambue Zenón-ichagua iñe’ẽhaíva.
Umi mitãpyahu tekotevẽ omoñe’ẽ Zenón rembiapokue jahechahaḡua nosẽi umi ñe’ẽpapára ha’eichagua. Jahayhúva’erã chupe. Heta tapicha ikatuhína ombotove chupe ha upéva naiporãi.
Ha’ékatu ohayhurasy umi te’ỹime. Pe mborayhupavẽ oñandúva ohupyty Tekokatu ha ha’e ojepoíkuri Tekokatu rapére, pévare nomomba’éi umi mba’evai. Ñamandúre ha’e oñemo’ãguíva, iñe’ẽ térã ijayvu omopu’ãva Yvateguápe ḡuarã. Ñamandu pytũ ỹma mboyvéguare. Ha’e he’íkuri. Pa’ikatu rekovéicha pe hekove ogueraha yvága rapére.
Yvy’ári Zenón heta oñeha’ãva’ekue oguatahaḡua yvagapeguáicha. Tekokatúre oñeha’ãva’ekue. Pévare ha’e ohejákuri ñande táva ha oho oiko ka’aguýre. Upe ka’aguy mbytére ojejuhu ha’e ojejuhuseháicha. Oma’ẽ pe hi’ãngapýre, ñe’ẽ’ỹre, ohecháva yvagavore hi’ãngapýpe oñandúva.
Iñaranduséva oñanduporãne pe angapýpe. Ha’e oheka opamba’e arapýre. Pytu Marangatúre ojerovia ha oheka avei ojajuhaḡua hendive. Pévare ha’e iñambuékuri mayma hapichágui. Umi iñe’ẽpoty oĩva arandukápe, ñanemomandu’a umi te’ỹi rembiasakuérare ha umi hembiandukuérare.
Oheja ñande pópe, opyta ñande pópe, umi ñande resa renondépe ha ñane remiandúpe ḡuarã. Ñamoñe’ẽvo umi iñe’ẽpoty jajejuhujey umi te’ỹi guaraní apytépe. Ñasẽhaguégui ja’ekuaa. Ñande sykuéra apytégui. Ñande tuvakuéra pytagua oheja ñandéve karaiñe’ẽ ha umi guaraní oheja ñandéve karaiveñe’ẽ.
Zenón Bogado Rolón, tovetoĩ amo aguyje apytépe Yvategua ykére. Tove pe ysapýicha totyky iñe’ẽ ñandéve. Peẽme che maiteirory ayvu. Aguyje.
Jareko techapyrã.
ÁRA KARÊ
Ára karê, Ára karê
ne retâygua memby
rehayhu, rehayhu,
rehayhu, rehayhu
nahi’âi rehecha tesay
nde pochy jekorói hyapu
pytaguáre oity,
oity ihu’y, oity ihu’y.
Ha’ekuéra ou omoî
tekoasy rakâita ñuatî
oikutu pyguara ñembyai
tetâgua rekove, rekove guarani
tetâgua rekove, rekove guarani
tetâgua rekove, rekove guarani.
Ndaikatúi nde juru omboty
ndaikatúi nde pokua, nde pykua
tembiguái py’aro ombyaty
oipyhy nde rete, nde rete ojuka
oipyhy nde rete, nde rete ojuka
oipyhy nde rete, nde rete ojuka.
Ne akâvo anga nomanói
oveve yvytúre akói,
nde ra’y ra’yre ohenói
save’ÿ oipota, oipota omyeñóî
save’ÿ oipota, oipota omyeñóî
save’ÿ oipota, oipota omyeñóî
Ha’ekuéra ou omoî
tekoasy rakâita ñuatî,
oikutu pyguara ñembyai
tetâgua rekove, rekove guarani
tetâgua rekove, rekove guarani
tetâgua rekove, rekove guarani
Ndaikatúi nde juru omboty,
ndaikatúi nde pokua, nde pykua
tembiguái py’aro ombyaty
oipyhy nde rete, nde rete ojuka,
oipyhy nde rete, nde rete ojuka
oipyhy nde rete, nde rete ojuka
Ne akâvo anga nomanói
oveve yvytúre akói
nde ra’y ra’yre ohenói,
save’ỹ oipota, oipota omyeñóî
Ára karê, Ára karê, Ára karê.
Letra: Zenón Bogado Rolón
Música: Martín Arzamendia
Fuente: PEDRO ESCURRA ESCURRA (peitoezkurra@gmail.com )
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
ZENÓN BOGADO ROLÓN en PORTALGUARANI.COM
(Hacer click sobre la imagen)
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
(Hacer click sobre la imagen)
