PortalGuarani.com
Inicio El Portal El Paraguay Contáctos Seguinos: Facebook - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani
SUSY DELGADO

  TESARÁI MBOYVE / ANTES DEL OLVIDO, 1987 - Poemario de SUSY DELGADO


TESARÁI MBOYVE / ANTES DEL OLVIDO, 1987 - Poemario de SUSY DELGADO

TESARÁI MBOYVE/ ANTES DEL OLVIDO

Poemario de SUSY DELGADO

Colección Poesía, 60

Alcándara Editora

Edición al cuidado de la autora y C.V.M.

Diseñográfico: Miguel Ángel Fernández

Viñeta: Carlos Colombino

Tiraje de 750 ejemplares

Hecho el depósito que establece la Ley 94

Se acabó de imprimir el 21 de diciembre de 1987

en los talleres gráficos de Editora Litocolor

Asunción del Paraguay




Guarani ñe'e

ka'aru,

oguejy kuarahy

kokue ru'ãme,

ojayvy kane'o

óga jerére,

mboriahu rekovére,

ka'aru ojayvy

reiete.


Guarani ñe'e,

pytumby,

ñembyasy kyhyje,

tesarái

oguapy kirĩrĩ,

ojykýi tekove

reiete.


Guarani ñe'e,

pyhare,

che rukuéra okepáma,

ha'eñóma opyta,

ipytũ,

avave no hendúi,

ipyahẽ

reiete.



Voz guaraní:

atardece,

baja el sol

en la punta de la capuera,

se doblega la fatiga

en torno a la casa

y a la vida del pobre;

en vano se doblega

la tarde.


Voz guaraní:

oscurece,

el temeroso dolor

y el olvido

calladamente se asientan,

vanamente desgranan

la vida.


Voz guaraní:

anochece,

ya se han dormido mis padres,

sola se ha quedado la voz

en la tiniebla,

nadie la escucha,

vanamente solloza.






Kuña...

Kuña, mitã, mitakuña, mitakuñami...

Kuña, kuña, kuña,

kuña, kuñatai...


Mitakuña guata koni,

mitakuñami.

Resa vera, kupy po'i,

guata jegua,

saraki, pirumi,

jeroky tarova, sarambi,

mitakuñami...


Epu'ã, tereho,

nde pya'e ehũgũaiti

nde reko kakuaa.

Ne renóima hikuái, oipotáma hikuái

ne kuñamba sapy'a,

Mitakuñami.


Kuña, kuña, kuña,

kuña, kuñatai...

Haimete nemitã gueteri...

Epu'ã ehũgũaiti

nde reko kuñaite,

háime háime kuña,

mitakuñami...



Mujer,

mujer, niña, muchacha, mocita...

Mujer, mujer, mujer,

mujer, mujercita...


Moza de airoso andar,

mocita,

ojos brillantes, piernas estrictas,

garbosos andares,

traviesa, delgadísima,

danzante desatada, mocita

dispersa.


Levántate, vete,

prontamente recibe

el fruto de la vida.

Ya te llaman, ya quieren

que seas mujer de una vez,

mocita.


Mujer, mujer, mujer,

mujer, mujercita.

Eres casi niña todavía...

Levántate y recibe,

ya mujer, tu vida verdadera,

casi casi mujer,

mocita.





Ñembiso, ñembiso,

ñembiso, ñembiso.

Kyre'ỹ rembiapo

ndoikuaái kane'o.

Nde jyva kyre'ỹ,

ñembiso, ñembiso,

ojupi ha oguejy,

ñembiso, ñembiso.

Ñembiso karia'ýpe

nde jyva ojeroky,

ojupi ha oinupa

ijyképe angu'a,

oguevi ha oñepa,

oku'e ha oikutu,

oinupa ha ojoka

avati.

Ñembiso kurusu,

ñembiso chipapo,

ñembiso asaje,

ñembiso.

Ne memby ñembyahýi

pe guãrã echipapo,

nde ry'áipe emboykue

ne angu’a asaje.

Kuñaite ry'aikue

ne angu'áre osyry,

ñembiso resay,

ñembiso, ñembiso.

Ñembiso kurusu,

chipapo asaje,

mboriahu chipapo,

mboriahu ñembyahýi

rembiapo.

Ojupi ha oguejy,

ha hy'ái ha osyry,

oguevi ha oikutu,

osapukái!...

Opuka ha huguy,

ñembiso asaje,

mboriahu...

ñembiso...

ñembiso...



Mazo y mortero,

mortero y mazo,

faena vivaz,

sin fatiga.

Tu brazo vivaz,

mazo y mortero,

se alza y desciende,

mortero y mazo.

Con fuerza viril

danza tu brazo,

sube y golpea,

sesga el mortero,

recula, ladea,

se mueve y eleva,

golpea, tritura

maíz.

Majar en cruz,

majando chipa,

majando siesta,

mazo y mortero.

Para tus hijos hambrientos

majas la chipa,

moja tu sudor

el mortero y la siesta.

Hembra del sudor,

chorrea el mortero,

lágrima y mortero,

mortero y mazo.

Majar en cruz,

majando siesta,

chipa del pobre,

acción del hambriento.

Se alza y desciende,

suda y se derrama,

grita.

Se ríe y sangra,

majando siesta,

mazo y mortero

del pobre,

mortero y mazo.





Pytumby,

ara sunu mombyry,

ro'y nunga sapy'a

ha mba'émbo, nda vy'ái...

Koty guasúpe oikepáma

mbarakaja irundyvéva,

Mocito iñakuruchĩ

che pýri kirĩrĩ hápe,

ha che katu ahoja guýpe,

che pyahẽ kangy mimi.

Pytumby, otyky tyky...

Aravera ojuapykuérima

yvytu omoakãkãrãi

mangoty óga atukupépe,

ha santomi renondépe

tataindy oryrýi mimi,

ñaimo'a ku okyhyjéva,

ogueséva vevuimi.

Amenazo, pytumba,

amangy,

ha mba'émbo, nda vy'ái...



Oscurece,

a lo lejos truena:

se siente, de pronto, cierto fresco

y, quién sabe por qué,

tristeza.

Ya entraron a la pieza grande

los cuatro gatos,

Mocito se acurruca

callado, a mis pies,

y yo, bajo la manta,

largamente suspiro

de vez en vez.

Oscurece, gotea,

se suceden los relámpagos,

el viento araña

la cabeza del mangal

tras la casa

y frente al pequeño nicho

vacilan las velas:

pareciera que, temerosas,

desearan apagarse.

Amenazo, oscuridad,

débil lluvia,

y, quién sabe por qué,

tristeza.




Asaje,

yvytu vevuimi...

Che py'a hesaho,

hopevy kangymi

ha hi'ánte chupe

okañy pe tapére.

Asaje, yvy timbo...

Ohopáma

che rembipotakue,

itindy ha okái ohokuévo,

kuarahy pytére,

tape tujamíre.

Yvytu vevuimi,

moóiko reho,

rehasáva che ykére,

che ra'ã ha ekañy,

che moakã tavypa,

che moakã monga'u

che moakã mbovava

che mongue...

Yvytu asaje,

nda vy'áiro rejúva,

yvytu vevuimi,

Ñandejára pytu, resaite,

yvytu asaje,

yvytu.



Siesta.

Viento blando...

Se me pierden los ojos del alma

bajo los párpados cansados,

deseando borrarse

en el camino.

Siesta, tolvaneras...

Ya se fueron

aquellos que amaba,

rindiéndose, extinguiéndose

al irse,

rumbo al cenit,

por el viejo sendero.

Viento blando,

dónde vas,

pasando a mi lado,

tocándome mientras te ocultas, aturdiéndome,

embriagándome,

desorientándome,

adormecido.

Viento de la siesta

que llegas cuando estoy triste,

viento blando,

silvestre soplo de Dios,

viento de la siesta,

viento.





Ha... kaimba'e, rejumi sapy'a,

araiténgo ko'e rejumíre,

mba'eténgo che Dio nde rerúva,

-imandu'a che rehe-, opytu'u che py'a.

Heta rejere rire,

nde resa ikã tapére,

heta reheka rire

rejuhu'ỹ vaerã,

ne mandu'a sapy'a

che rupa kechenguemíre,

che sabana pacholi,

che kangue karapami.

Ohopáma che rupágui

pacholi ryakuanguemi,

ohopáma che retégui

ako nembo vy'aitéva,

che ruguy itarovaitéva

rejamíro che ypype.

Kuimba'e, kuimba'ekue...

Che resa ja ikambáma

amañávo nde rapére.

Kuimba'e, che kuimba'e,

heta roheka vaekue,

hetaite roha'ãrõ

ha heta roguerovia,

Kuimba'e, kuimba'ete...

Ja iporama aikorei

che rãsẽ aipo kuimba'ére.

Che rapa ndaha'evéima

nde rupa, che karai.

Amoíma iporavéva

che sabana aramiro,

karameguágui anohéva,

Mamita rembiapokue,

morotĩ ha ojeguapáva,

añenóta apytu'u.

Pytumbáma che py'ápe

ha péina ja rejamíma,

"Che esperansa" rohenóiva,

ko'aĝa apuka puku...

Ko'aĝa che diskulpáta,

kuimba'e, che kuimba'e,

che kane’õitereíma,

iporáma apytu'u...




Ah, hombre, vienes de pronto.

Tu regreso es día de fiesta.

¿Qué te trae? Dios se acordó

de mí: ahora

reposa mi corazón.

Después de mucho rodar,

se te secaron los ojos

en el camino;

después de mucho buscar

lo inencontrable,

te acordaste, de golpe,

de mi lecho desvencijado,

de mi sábana aromada,

de mis huesos abatidos.

Ya se esfumó de mi lecho

aquella suave fragancia.

Ya se esfumó de mi cuerpo

aquello que te alegraba:

mi sangre enloquecida

por tu cercanía.

Hombre, te me hiciste viejo...

Mis ojos ya se secaron

de mirar el camino

de tu regreso.

Hombre, mi hombre,

te he buscado mucho,

te he esperado muchísimo;

grande fue mi esperanza,

hombre, hombre de verdad.

Basta de trajinar en vano

y de llorar por aquél.

Mi cama ya no es tu cama,

señor.

He puesto la mejor

de mis sábanas almidonadas,

la que saqué del arcón,

hechura de mamita,

de adornada albura;

ahí me tenderé a reposar.

Ya oscureció en mi corazón

y he aquí que retornas

tú, a quien solía

llamar mi esperanza,

y que recibo ahora

con larga risa.

Habrás de disculparme,

hombre, mi hombre:

estoy tan fatigada

que no puedo sino

reposar.





Ne, mita'i atrevido,

sagua'a, reko tie'ỹ,

mba'épa la reipotáva...

Mba'e la reikuaaséva,

ajeve reju meme,

reja ñembotavy hápe,

porandu, poranduhápe,

rejave ha rejave.

Ha michi ajedehcuida,

chemokỹrỹi che ku'ápe,

remaña che ao ryépe,

che káma rehechase.

Che keguývove asaje,

sandiáre añangarekóvo

repo'éma che saiguype,

reheka la rehekáva,

ne Aña Memby pokovi...!

Aikuaaykáta ko ndéve

mita'i safado hína,

pe reikuaaseteíva...

Ahechaykáta ko ndéve

-aníke reñemondýiti-

pe rehechaseangáva...

Ani che reka pukúti,

cháke reimo'a'ỹ hápe

rejuhúta sapy'a

mita'i la rehekáva...



Mira, niño atrevido,

salvaje, groserillo,

dime qué quieres,

que estás tratando

de saber,

qué te trae tan a menudo

por aquí;

te acercas haciendo el tonto

y preguntando, preguntando,

te arrimas cada vez más.

En el menor descuido

me pellizcas la cintura,

miras dentro de mi escote,

las tetas me quieres ver.        

Adormilada en la siesta

cuidando de mis sandías,

siento de pronto tu mano

debajo de mi vestido,

buscando aquello que buscas,

diablo de ligeros dedos...

Mira que te haré saber,

niño zafado,

lo que harto deseas.

Mira que te enseñaré

-no te asustes-

eso que tanto quieres ver.

No me provoques demasiado,

ten cuidado,

pues cuando menos lo esperes

vas a encontrar de repente

lo que buscas,

niño.





Ryguasu kuru,

che rye guasu,

che py'a opupu,

haimete okapu.


Mba'éichapa lo Señore,

mba'éichapa che recha,

ajépa este dia ko'ẽ

ojajaive che resa,

aje che porãiteve,

ku yvotýicha ajera,

ha peẽ ndapeikuaái

la che rovasa vaekue.


Ryguasu kuru,

che rye guasu,

che py'a opupu,

haimete okapu.


Oime peteĩ pyharépe

la che rovasa vaekue,

chéve mínte ñemiháme,

kirĩrĩ hápe ome'e.

Kuehénte mitakuña

ndoikuaáiva mba'eve,

péina este dia che ko'ẽ

che tuicháma sapy'a.


Ryguasu kuru,

che rye guasu,

che py'a opupu,

haimete okapu.


Che ko'ente che tuicha,

che kuñamba sapy'a,

mba'e tekópa lo mita,

aje ndapegueroviái.

Oikóko la ñemondýi,

oiko la tesapopa,

lo Señore idihpara

ani avavére ója,

la Señora ojepeju,

haimete ipy'aropu.


Ryguasu kuru,

che rye guasu,

che py'a opupu,

haimete okapu.



Gallina clueca,

estoy encinta,

mi barriga hierve,

va a reventar.


Qué tal, señores,

cómo me ven.

¿No es cierto que amanecieron

más deslumbrantes mis ojos?

¿Verdad que estoy más hermosa?

Me abro, tal una flor,

y nada saben ustedes

que aquello que me bendijo.


Gallina clueca,

estoy encinta,

mi barriga hierve,

va a reventar.


Hubo quien, una noche,

me bendijo;

nomás a mí y a escondidas,

calladamente la concedió.

Moza sólo ayer,

ignorante de todo,

he aquí que amanezco

ya mujer, de pronto, y gruesa.


Gallina clueca,

estoy encinta,

mi barriga hierve,

va a reventar.


En fin, amanecí mayor.

Amanezco mujer hecha y derecha:

qué les parece, muchachos,

verdad que no lo creen.

Hubo un gran susto,

ojos de asombro hubo,

se fugaron los Señores

para no ser acusados,

la Señora se abanica

a punto de desmayarse.


Gallina clueca,

estoy encinta,

mi barriga hierve,

va a reventar.





- Typycha hũ

che revikuáre.

- Néi, taikuaayka ndéve

¿móoikó reho

pe ñanandýre?


- Tukumbo púpe aguate ypy,

akakuaa...

- Ñemondyi pópe ne Aña Memby

re ñe'ẽ ypy,

étupanoi, ne rembiapo,

edispara, rejepy'akapa,

nde resa popa.

Mita tie'ỹ

akã hãtã.

- Vokóike ipochy jeyma

Aguéla.

- Cháke la rohupytýrõ,

tuichaite la reipo'óta...


Kupy po'i,

pynandi,

ñuatindýre.

Che py'a ondurundundun,

che korasõ operere,

kavajúro aikose

tañehundi ka'aguy kupére...

Atopáne arroyomi

chembo piro'y vaerã...



Chicote Typycha hú

tras de mis nalgas.

- Oye, ya verás,

¿Adónde crees que vas

por el malezal?


- Al chasquido del rebenque

empecé a caminar,

crecí...

- En manos del temor, hijo del diablo,

comenzaste a hablar,

a pedir la bendición, a trabajar,

a correr, perdiendo el aliento,

con los ojos desorbitados.

Chico grosero,

cabeza dura,

- Ya otra vez furiosa, abuela.

- Cuidado, que si te alcanzo,

verás qué tunda recibes...


- Canillas flacas,

descalzo,

entre espinas,

mi ánimo se estremece,

mi corazón se desboca,

un potro quisiera ser

perdiéndome tras los montes...

He de encontrar un arroyo

que me refresque la piel...





Mitakuña'i

pokymi,

kuehénte opo'o,

ne'íra oñeñandu,

péina, pehecha,

ojerokyséma.

Yvy timbóko

omopu’ã

pe mangoguýpe.

Kupy po'i opopo,

ojepepi sái ruguai,

ryguasu kuéra itarovapa.

Mitakuña'i

ojere, ipysỹrỹi,

ho'a ha opu'a,

ijuku'apa,

opuka puku,

oveve pota...


Añáiko mba'e,

mita ojagarra...



Niña pequeñita,

ayer nomás destetada,

ni siquiera racional;

allí, mírenla,

ya va a danzar.

Qué polvareda

levanta

bajo el mangal.

Saltan los flacos piececitos,

se alza el ruedo de la falda,

corren, despavoridas, las gallinas.

La niña

gira, resbala,

cae y se yergue;

sofocada,

suelta una larga risa,

está por volar...


Será que el diablo

en el cuerpo

se le metió...




Eju che memby,

néi, jajeroky,

eju che memby,

nerenói nde sy,

tajahypyty

vy'a ha tory.


Ejúke che membymi,

nde sy iguãiguĩ mboyve,

ejúna embopotymi,

ani ikarãpã jepe.

Eju emyasãi nde pytu,

ára porã embojere,

che korasõ embopyahu,

che py'a embohetia’e.


Eju che memby,

néi, jajeroky,

eju che memby,

nerenói nde sy,

tajahupyty

vy'a ha tory.


Rejúramo che memby,

opamba'e iporãvéne,

kyhyje ha ñembyasy

nde puka omokañymbáne.


Che jyva imbaretevéne

romongakuaa hãguã,

mborayhúgui aguenohéne

arandu ndéve guãrã.


Eju che memby,

néi, jajeroky,

eju che memby,

nerenói nde sy,   

tajahupyty.

vy'a ha tory.


Rejúrõ che membymi,

tape rory jaipe'áne,

ha ko ñane retãmíre

ñande ruguy ñamyasáine.

Ñañotýne oñondive

teko pyahu iporãvéva,

eju katu taiko'ẽ

pe kuarahy ojajaivéva.


Eju, che memby,

néi, jajeroky,

eju che memby,

nerenoí nde sy,

tajahupyty

vy'a ha tory.



Ven, hijo mío,

vamos a bailar,

ven, hijo mío,

tu madre te llama;

ven y alcancemos

gozo y alegría.


Ven, te digo, hijito,

antes de que tu madre envejezca,

ven y hazla florecer,

antes de que se inclino a la tierra.

Ven a extender tu ánimo,

haz regresar los hermosos días,

renueva mi corazón

colma de salud mi alma.


Ven, hijo mío,     

vamos a bailar;

ven, hijo mío,

tu madre te llama,

ven y alcancemos

gozo y alegría.


Si tú vienes, hijo mío,

todo estará mejor,

la tristeza y el temor

se esconderán ante tu risa.


Mi brazo ha de ser más fuerte

para empujarte a crecer,

he de sacar del amor

la sabiduría que quiero

para ti.


Ven, hijo mío,

vamos a bailar;

ven, hijo mío,

tu madre te llama;

ven y alcancemos

gozo y alegría.


Si vinieras, hijito,

abriríamos la grata senda

y extenderíamos la sangre

sobre esta dulce patria.

Juntos debemos sembrar

la bella vida mejor;

ven, te digo, que amanezca

ese sol, el más radiante.


Ven, hijo mío,

vamos a bailar;

ven, hijo mío

te llama tu madre;

ven y alcancemos

gozo y alegría.





Sábado pyhare,

vailepu,

parlante osununu,

polka rory omokỹrỹi

mitakuña apesãme,

"Jesu che Dio", isykuéra

ojepota hevikuáre.

Vailehápe,

kaña ryru ojerokýma kuimba'e pópe

ombyaku mbyakúma ohóvo

tuguy pyahu,

ty'ái rendague.

Mbegue mbeguépe,

pyharevévo,

hypy'ũvétama hína

kuña ha kaña aku.


Sábado pyhare,

vailepú hypy’ũvéma,

tuguy aku oka'úma,

Aña ojere jeréma,

oipichy, pichy ikyse

hakuvehápente

oharyvóta ha oñohéta hína

vaile rykuere.


Otro sábado guãrã

he'i pe mitakuña:

- Che ndahaséi bailehápe, Mamita.

ndaha'éingo vy'arã.

Mba'e vai mante ogueru,

hasy ñande resarái.



Sábado de noche,

estruendo de baile,

trueno de parlantes,

la alegre polca cosquillea

el tropel de muchachas;

"Jesús, mi Dios", las madres,

desaladas, tras ellas.

Durante el baile,

danza también la caña en manos de los hombres,

calentando de a poco

la sangre nueva,

la huella del sudor,

Lentamente,

en la creciente noche,

se espesarán

el calor de la caña y la mujer.


Sábado de noche,

en el espeso estruendo del baile

la sangre caliente se embriaga,

el Diablo gira y gira,

sobando el sitio del puñal.

Y en la cumbre del ardor

se trizará y volcará

el cuerpo del baile.


Pero otro sábado

dice la muchacha:

- No quiero ir al baile, Mamita.

no es lugar de alegrías:

sólo trae maldades,

difíciles de olvidar.





Moóiko oiméne vy'a

añetegua,

mboriahúpe guãrã.



¿Dónde estará la alegría

verdadera

para el pobre?




Ro'y tiémpo

oguãhéma ohóvo, Aguéla.

Yvytu po'i

che aho'íma,

chemopirimba,

ha che ao ikolipáma,

otro háicha añandu.

Moóiko reime, Aguéla.

Ejúna embyaku kamby,

embo pupu mandi'o,

ta hyapu porã, ta ñande jora

tembiapo aku.

Moóiko reime, Aguéla.

Ejúna epurahéi

"Entonce Dio dispusiera

en su divino poder,

que el Niño Jesu naciera

de una virginal mujer"

Aguara ha torypápe,

tajera.



Abuela, ya llega

el tiempo del frío.

Un viento delgado

me envuelve,

me estremece

y me queda corta la ropa:

me siento otra.

Dónde estás, Abuela.

Ven, te ruego, a calentar la leche,

a hervir la mandioca,

que suene grato el borboteo,

que nos avive el ánimo

el cálido quehacer.

Dónde estás, Abuela.

Ven, te ruego, a cantar:

- Entonce Dio dispusiera

en su divino poder,

que el Niño Jesú

naciera

de una virginal mujer.


Mimosa, complacida,

me he de despejar.






Ikarapambáma,

icha'ímbaitéma,

hetáma oiko,

ochénta potáma,

okái tataipýpe,

kuimba'e oservívo,

guãiguĩ tavymi.

Ou sapy'a

ika'arupa,

oñandu mbykýma

pe henonderã.

Guãiguĩ karape

sapy'a ikuerái.

Ojepytaso

ha oñemopa'ã

avati sokáre

hembiapo hãguã.

Néi, nde Kái tuja,

rehecháta aĝa

la remono'óva

chepógui, ne Aña.

Guãiguĩ karape,

chavi, tavymi,

omope'mopéta

kuimba'e rete.


Néike ohachea,

ipochy jepéma,

ijyva ho’ápeve

iména oinupa.

Ijyva ho’áma

kuimba’e itindy,

ohóma guãiguĩ

omboyke yvyra,

ohóma oñeno

omano hãguã.



Ya está toda chueca,

arrugadísima,

anduvo mucho,

casi ochenta,

tostándose junto al fogón

y quemándose al sol,

sirviendo al hombre;

pobre vieja tonta.

Le vino, de pronto,

su atardecer,

siente que es breve

lo que tiene por delante.

vieja achaparrada

que está harta, sin más.

Se afirma,

empuña con fuerza el mazo,

dispuesta a un trabajo:

- Vamos, vejestorio,

vas a ver ahora

lo que recoges

de mi mano,

viejo Diablo.

Vieja achaparrada,

inane, tontuela,

que está por romper

el cuerpo del hombre.


Dále y pegándole

ya furiosa,

hasta que se le caigan los brazos

castigando al marido.

Cayeron los brazos

se rindió el hombre,

se marchó la vieja,

arrojó el palo

y se fue, se acostó

a morir.





Nasaindy,

pyhare potĩ,

ñanemopotĩva,

hendypa muã,

mitã isaraki.

Puka pyahu,

puka potĩ

ojera,

ñanemokỹrỹi vevyimi.

Nasaindy vy'a.



Luz de luna,

noche limpia,

que nos limpia.

Afuera, en el pastizal,

se encienden todos los cocuyos,

los niños travesean.

Risa nueva,

limpia,

suelta,

nos cosquillea apenas.

Alegría de luz

de luna.





Ama puku

mba'eitáiko ko reguerúva

che py'áre,

mba'eitáiko pe embohyapúva

che róga tujáme, che róga jerére.

Mba'e piko ko reitýva

che rehe,

mitã tavýicha ahendúva

ne ñe'e poguasu, mombyry ha aguĩva,

oikéva ñane ñe'áme, ñane mondýi.

Mba'éiko pe emombe'úva,

ñande py'áre oguapýva,

oime piko ndaikuaáiva,

nda hecháiva, naimo'áiva,

mba'e piko oime.

Oime mba'épa che resaráiva, nda japóiva,

ahecha reívaekue,

ymaite guive rejúva,

ymaitéicha nde ryapúva,

ama tuja,

ama puku...



Lluvia larga:

¡Cuántas cosas acercas

a mi alma!

¡Cuántas cosas resuenan contigo

en la vieja casa

y a su alrededor!

¿Qué estás volcando en mí?

Como una criatura, escucho

tu grave voz, remota y cercana,

que me penetra y asusta.

¿Qué me estás narrando,

que en mi alma se asienta?

¿Es algo que no supe,  

que no he visto, ni he creído?

¿Qué es?

¿Será algo que olvidé, que no hice,

que miré vanamente?

Vienes desde hace tanto,

sonando igual que ayer,

vieja lluvia,

lluvia larga...





Mitakuña juru guasu,

Aña,

eréhe.

Ndoikuaavéi tupanói,

ikakuaaguã he'iva,

iñakã rupi oiko.

Oho vai manteãrã.



Muchacha boca sucia,

diabla,

hereje.

Ya no acostumbra pedir la bendición

y desoye a sus mayores;

cree bastarse a sí misma.

Sólo el extravío le aguarda.





Asaje pyte,

yvytimbo aku

oguapy ogajerére, kokuére, tapére.

Hakú,

ikyhápe guãiguĩ

opupu,

néike ne mitã, eju che peju,

ta che ropevy gua'u

ko yvyra guýpe.

Ñakyrã oikytĩ topevy,

mango ho'a ápe ha pépe,

ryguasu oitypeká,

guãiguĩ ojere, oñedespasensia, ojetyvyro,

Aña la mberu,

moóiko reho, ne mitã,

valitajeýma nde pópe.

Asaje pyte,

sandiatýre ohua'ĩ

mitã monda,

parral iperõ perõ

guãiguĩ hopevy aja.

Niño Jesúpe guãrã,

ne Aña memby,

re'upa.


En medio de la siesta,

la polvareda caliente

va asentándose en torno a la casa,

en la capuera y el camino.

Calor.

Hierve

una vieja

en su hamaca.

- ¡Vamos, tú, niño,

ven y abanícame,

por ver si así pego los ojos

bajo estos árboles!

Rasga la cigarra

el inicio del sueño,

caen los mangos aquí y allá,

se rebuscan las gallinas;

la vieja se da vueltas, se impacienta, manotea

- moscas del diablo -

- Dónde te has metido, tú, niño,

otra vez con las canicas en el puño.

En medio de la siesta,

en el plantío de sandías

te deslizas,

niño ladrón.

La parralera se va pelando

mientras la vieja dormita.

- Lo que se guardó para el Niño Jesús

te lo engulliste,

hijo del Diablo.





Tesarái,

tesarái,

moóiko oime

che mitãrõ guare.

Tesarái,

moóiko che reraha,

moóiko opyta

che róga tuja,      

che ru ñe’engue,

moóiko opa

chemba'e vaekue.

Tesarái,

moóiko che reraha,

moóiko aháne

chave tesaráipe

apa.


Olvido,

olvido.

Dónde está

mi niñez.

Olvido,

adónde me llevas,

dónde quedó

la vieja casa,

dónde la voz de mis padres;

dónde acabó

lo mío.

Olvido,

adónde me llevas,

dónde he de ir,

también en olvido,

a terminar.






INDICE


Guarani ñe'e

Kuña

Péina

Ñembiso

Ha... kuimba'e

Ajépa

Pytumby

Ñeñongatupy

Mitã pituva

Asaje

Ha... kuimba'e

Ryguasu

Typycha hû

Ne mitakuña

En tu ventana

Chéko

Mitakuña'i

Eju che memby

Hayvi

Sábado pyhare

Otro sábado guãrã

Moóiko

La dosepu

Ro'y tiémpo

Mandyju

Ikarapambáma

Ñasaindy

Ama puku

Mitakuña

Mitakuña juru

Asaje pyte

Tesarái

 

 

 

 

 

ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA

EL IDIOMA GUARANÍ, BIBLIOTECA VIRTUAL en PORTALGUARANI.COM


(Hacer click sobre la imagen)

 

 

 

 

 

ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA


(Hacer click sobre la imagen)






Bibliotecas Virtuales donde se incluyó el Documento:
EDITORA
EDITORA ALCÁNDARA
IDIOMA
IDIOMA GUARANÍ - POESÍAS - MÚSICAS - ESTUDIOS
LIBROS,
LIBROS, ENSAYOS y ANTOLOGÍAS DE LITERATURA PA...



Leyenda:
Solo en exposición en museos y galerías
Solo en exposición en la web
Colección privada o del Artista
Catalogado en artes visuales o exposiciones realizadas
Venta directa
Obra Robada




Buscador PortalGuarani.com de Artistas y Autores Paraguayos

 

 

Portal Guarani © 2024
Todos los derechos reservados, Asunción - Paraguay
CEO Eduardo Pratt, Desarollador Ing. Gustavo Lezcano, Contenidos Lic.Rosanna López Vera

Logros y Reconocimientos del Portal
- Declarado de Interés Cultural Nacional
- Declarado de Interés Cultural Municipal
- Doble Ganador del WSA