TEMIANDU PYTU – SENTIMIENTOS
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
Leer original (hacer clic) en:
http://cafehistoria.ning.com/profiles/blogs/temiandu-pytu-sentimientos
Leer también en:
http://dgaleanolivera.wordpress.com/temiandu-pytu-sentimientos/
Enlaces externos al Portalguarani verificados y activos a Diciembre 2012
En el año 2002, publicamos -con mi hija, Norma- unos escritos a modo de poesías. Así, ella presentó sus obras escritas en castellano y yo mi temiandu pytu escritos en Guarani. En lo que me toca, esos escritos míos representan mi raudo y fugaz paso por ese tipo de expresión. Motivado por casos muy especiales de necesidad, con el tiempo escribí cuatro o cinco más… Aquí, la colección de mis temiandu pytu.
MAMÓIKO REIME KIRITO
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Mamóiko reime Kirito.
Roheka yvate ha ndorohechái,
Amaña Tupâo ryepýpe ha nereiméi,
Aporandu che angirûme ha nandekuaái.
Roheka, roheka ha
Peichavérô jepe, ndorojuhúi.
Mamóiko reime Kirito
II
Aipóna oĝuahê ne aramboty
Ha nde nereiméi
Ñorairô, kate, tesarái,
Pirapire, tarova,
Ko’âva nemyengovia
Mamóiko reime Kirito.
Aipóna oĝuahê ne aramboty
Ha nde nereiméi
III
Che rapichakuéra oñembosako’íma
Ayvúpe reñeha’ârô
Guari, tembi’ueta, jopói hepyete,
Ka’u, tyĝuatâ, jerovia,
Peteî hendápe imbaretejoa.
Ñembyahýi, sogue, tyre’ŷ,
Mba’asy, kyhyje,
Yty ramoguáicha ambue hendápe oime ojo’apa
Mamóiko reime Kirito.
Che rapichakuéra oñembosako’íma
Ayvúpe reñeha’ârô.
IV
Ndaupeichaiva’ekue.
Tuicha iñambue ore rekove.
Nde niko heta reguata ha heta rejapo,
Oparupirei reju ha reho mba’everôguáicha.
Mba’éichapiko, nde, péichaite peve
Rejepokuaa porâite,
Hasyetépiko oréve, ko’áĝa, rohapykueho...
Ndaupeichaiva’ekue.
Tuicha iñambue ore rekove.
(22 jasypakôi 1988)
Ehendu Mamóiko reime Kirito, ko’ápe
(http://www.youtube.com/watch?v=-qyGPjejA48)
ooo000ooo
AÑANDU
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Pyhareve.
Aguapy che añoite
Amaña mombyry
Yvága, kuarahy, yvytu, guyraita
Yvyrakuéra, yvoty, yvyra roguemimi
Umi mba’e mante ahecha.
Chéntepiko ahecha ha añandu.
Pyhareve.
Aguapy che añoite
Amaña mombyry.
II
Hetaite mba’e porâ niko
Ojaitypo ñande jerére.
Amoite ahecha kuimba’ekuéra, che rapicha
Ha’ekuéra omba’apo, okaru ojuehe,
Vaicháku ndohechakuaái ha noñandúiva
Umi mba’e porâ ojaitypóva ñande jerére
Hetaite mba’e porâ niko
Ojaitypo ñande jerére.
III
Añandu chepype
Tekove ñehenói
Tetia’e, vy’a, mborayhu
Pukavy, popyhy, tekoayhu
Ko’âva ha’e tekove rehegua
Chéntepiko añandu chepype
Tekove ñehenói.
IV
Japáy, ñapu’â, jaguata,
Hi’âiténiko chéve upe ára oĝuahê
Ñasê ha oñondivepa ñamongusugue
Mba’e vaieta ñandeaho’i ha ñandejokuapáva
Japáy, ñapu’â, jaguata
Hi’âiténiko chéve upe ára oĝuahê...
(10 jasyteî 1989)
ooo000ooo
MITÂ MBORIAHU
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Akokuehe rohecha
Reikundaha nde rape
Ne’írâ iñambue nde reko
Nde rova ky’akuemi, ne akârague icharapa,
Ne retyma ipere ha ipara, nde ao soropaite
Akokuehe rohecha
Reikundaha nde rape.
II
Toryjárô nde reikóva
Reisu’ureiete ore angaipa
Rehohápe rejeja’o, ndaipóri nendive hekororýva
Reñepia’â mbaretéramojepe
mavave naneikûmbýi...
Peichaĝuarântema nde.
Toryjárô nde reikóva
Reisu’ureiete ore angaipa.
III
Ani rejepy’apy.
Áĝante Ñandejára oma’êjeýne nderehe.
Upépe ae nesâsóta ha upépe ae revy’áne.
Ani rejepy’apy.
Akokuehe rohecha remopotî mba’yrumŷi,
Rembovera sapatu, rejerure pirapire
Avei rohecha nemosêrô aipo ne angirû
Nandejái ore apytépe
Roñembotavy ndehegui
Ani rejepy’apy.
Aĝante Ñandejára oma’êjeýne nderehe.
Upépe ae nesâsóta ha upépe ae revy’áne
Ani rejepy’apy.
(12 jasykôi 1989)
Ehendu Mitâ mboriahu, ko’ápe
(http://www.youtube.com/watch?v=6CwCECS5qBc)
ooo000ooo
MBA’ÉIKO OJEHU ÑANDÉVE
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Mba’éiko ojehu ñandéve, añeporandu
Ha nahendúi mbohovái.
Che ñe’â huguy asy oñandúvo
Ñorairô, py’aro, tovamokôi
Mba’asy, jejuka, ñemonda ha
Opa mba’e vai ha ky’a pytu.
Mba’éreiko péicha ñañoha’â
Mba’éreiko péicha che reindy, che ryke’ykuéra
Mba’éiko ojehu ñandéve, añeporandu
Ha nahendúi mbohovái.
II
Amañájepi amoite kuarahy resê gotyo
Ha ahecha py’aguapy umi mba’e
Ñandejára remimoînguépe
Pyhare katu ajesareko mbyjakuéra rehe,
Ha py’aguapýnte avei añandu...
Ahecha ha añandúvo mba’e porâita
Mba’éiko ojehu ñandéve, añeporandu
Ha nahendúi mbohovái
III
Ma’erâpiko ñañombotavy
Ñande niko oñopehêngue
Ahechávo mitâra’y pukavy,
Añandúvo che rogaygua mborayhu
Vaicha chéve
Ku ikatuha jaiko ñande avei mborayhu pópe
Mba’éguipiko anichéne.
Ma’erâpiko ñañombotavy
Ñande niko oñopehêngue.
IV
Néina che reindy, néina che ryke’y
Ñamboykéna mba’e vaieta
Ha ñamoheñói tekove pyahu
Hetaite mba’e porâ niko
Ome’ê ñandéve upe yvategua
Heta oî ñandepypevoi ha heta avei ñande jerére
Jajeporekána ojopype
Ha ñanohê okápe umi mba’e porâite,
Oiméva iñongatupýnte...
Jajeporekána
Néina che reindy, néina che ryke’y
Ñamboykéna mba’e vaieta
Ha ñamoheñói tekove pyahu.
(21 jasykôi 1989)
ooo000ooo
ANGIRÛ
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Nameméi jajuhu, ndahetaivoi,
Ñaikotevêvo hese ñanemoirû
Upéva niko ñane angirû
Jejopyvai ha tyre’ŷ pópe ñaime jave
Ñamombe’usévo ñandepy’apýva térâ
Ñañandukasérô ñande vy’a
Jaheka pe máva ha
Hendive ñambohory ñane korasô
Nameméi jajuhu, ndahetaivoi,
Ñaikotevêvo hese ñanemoirû
Upéva niko ñane angirû
II
Imarangatu, hekove potî,
Ohecharamo ñane rembiasa
Oipysô ipo ha ñande popyhy
Upéva niko ñane angirû
Mba’asy vai ojehaitypórô ñande retére
Pirapiremi omyangekôi jave ñande rekove térâ
Mborayhu jei ojopejavérô ñane korasô
Jaheka pe máva oipysóva ipo
Ha maitei rorýpe ombohetia’éva ñande rekove.
Imarangatu, hekove potî,
Ohecharamo ñane rembiasa
Oipyso ipo ha ñande popyhy
Upéva niko ñane angirû.
ooo000ooo
PY’AGUAPY
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Akokueheve asê, aguata mombyry
Añandu che rekove henyhê tyapúgui
Aheka py’aguapy. Aheka.
Aikoha rupi ahecha tapicha iñagekôiva
Ipochýva, ipy’aropupotáva, ikane’ôva
Mbeguekatúpe ijeheguieténte oñembohasýva
Ojejukáva ohóvo
Añandu upe mba’e oja ha oikese chepype
Upévare...
Akokueheve asê, aguata mombyry
Añandu che rekove henyhê tyapúgui
Aheka py’aguapy. Aheka.
II
Amaña kuarahy resê gotyo
Añandu yvytu piro’y chepetéva oipejúvo
Oike chepype upe ka’aguy pytu. Oike.
Ahakuévo ahendu jeja’o,
Ñe’ê ky’a, ñe’ê pohýi, ñe’ê guyguy
Ñe’ê oporombohasýva
Ñe’ê oporojukáva ohóvo
Añandu upe mba’e oja ha ojehaitypose chepype
Upévare...
Amañánte kuarahy resê gotyo
Añandu yvytu piro’y chepetéva oipejúvo
Oike chepype upe ka’aguy pytu. Oike.
III
Tekotevê maymáva
Ñasê, jaguata mombyry
Ñañandúvo ñande rekove henyhê tyapúgui
Ñasê jaheka py’aguapy. Ñasê jaheka.
Ha ikatuvérô…
Ñamaña kuarahy resê gotyo
Ñañandu haĝua yvytu piro’y ñandepetéva oipejúvo
Ha oikévo ñandepype upe ka’aguy pytu,
Tañañandu py’aguapy ñande rekove oikotevêva
Upévare...
Tekotevê maymáva
Ñasê jaguata mombyry
Ñañandúvo ñande rekove henyhê tyapúgui
Ñasê jaheka py’aguapy. Ñasê jaheka.
(07 jasyapy 1989)
ooo000ooo
TEKOKATU
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Heta oime upérupi oguatáva
Ha he’íva ijehe hekosâ’ŷha
Ha ohechakuaa’ŷre ymáma ojejokuapa
Umíva hína umi oikóva iñakâre
Ovy’agua’úva ha oikuaa’ŷva
Mba’épa hína tekove añete.
Heta oime upérupi oguatáva
Ha he’íva ijehe hekosâ’ŷha.
II
Ñande Ru ku hekokatúva
Ñande’apo ha ñande jora
Yvy ape ári jaiko haĝua
oñondive ha mborayhu pa’ûme.
Tory, vy’a, tekojoja, jekupyty,
Tesâi, tekopotî ha mba’apo
Oheja ñandéve ñande rekovépe jaipuru haĝua
Heta oime ñande apytépe
Oipurúva hekovépe umi Ñande Ru remimoîngue
Ha péicha avei heta oime upérupi oikundaháva
Oikuaaporâ’ŷre mba’erâpa ou yvy ape ári.
Ñande Ru ku hekokatúva
Ñande’apo ha ñande jora
III
Yvy ape ári jaiko haĝua
oñondive ha mborayhu pa’ûme.
Hi’âiteva’erâ jajuhu
Temiandu potî rapykuere
Ha jahapykuehóvo
Ñañeha’â jahupyty tekokatu
Upe mba’e jajapórô
Ñande rekove ndaikusuguemo’âi
Ndojehekyichéne araka’eve
Ára ha árake che irûnguéra
Ñasê jaheka tekokatu rape
Hi’âiteva’erâ jahuhu
Temiandu potî rapykuere
Ha jahapykuehóvo
Ñañeha’â jahupyty tekokatu.
(27 jasyapy 1989)
ooo000ooo
OÑONDIVE
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Ñaime oñondive
Ñamaña ovetâre
Okápe ijaraipa
Okýta, otiri, osunu,
Oipeju yvytu, oñepyrû oky
Ñande katu ñaime oñondive
Ñamaña ovetâre.
II
Nde chendive, che nendive
Mokôive oñondivemi
Oky, otiri osunu,
oipeju yvytu, otyky mbarete
ha’étama ndéve ha ajejokojey
Mba’éichapiko ha’ekuaa ndéve
Ndajuhúi umi ñe’ê
Jepémo aheka.
Ndajuhúi umi ñe’ê.
Upeichavérô jepe,
Nde chendive, che nendive
Mokôive oñondivemi.
III
Ojoypypeténiko ñaime
Ha che katu ndajuhúi umi ñe’ê
Mamóiko ohopa hikuái chehegui.
Añandu umi ne ñe’ême
Avei ahecha nde resamimíme
Nde avei upeichaite reñanduha cherehe
Rehechaukagua’u chéve umi ama resa
Osyrýva yvyra roguemimíre
Mba’éiko ajapóta, añeporandu
Mbeguevéma oky
Ojoypypeténiko ñaime
Ha che katu ndajuhúi umi ñe’ê
Mamóiko ohopa hikuái chehegui.
IV
Tuichaite mba’e niko upe mborayhu
Opa ñanembopy’a mirî
Amaña nderehe, remaña cherehe
Nereñe’êvéi. Rekirirî.
Opi. Ndokyvéima. Kangy asy oipeju yvytu
Rohetû. Añandujey che ñe’â otytýi
Ymaite guive niko nañanduvéikuri.
Tuichaite mba’e niko upe mborayhu
(20 jasypa 1989)
ooo000ooo
TAVARANDU
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Péinama oĝuahë ára iporaitéva
Ñamomorähápe tavarandu ára
Vy’a ha torýpe ñañembyatypa
Ha ñamomba’e ñande reikoite
II
Ñane avañe’ë, ñande purahéi,
Ñande jepokuaa ha ñane ñe’ënga
Ha’e umi mba’e ombojeguapáva
Ijojaha’ŷva ñande rekoite
III
Avei oime heta jerovia, jeroky juky,
Ñe’ëpotymi, mba’e poräita
Omoañetéva ha ohechaukáva
Mayma tapichápe Paraguay reko
IV
Aníke che irü ñambotapykue
Araka’eve tekopy porä ha imarangatúva,
Ñamoï uvei ñande ati’y
Ha ñamboguata ñanemba’ete...
(21 jasypoapy 1992)
ooo000ooo
KARAI OCTUBRE
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Karai Octubre
Karai guasu
Karai pyapy
Po’a reruha
II
Resêva pytûgui
Rejesarekóvo
Ko’ápe ha pépe
Jahechápa oî
Ne ñe’ê ohendúva
Ha ára peteîháme
Ombosako’íva
Ndereheguaite
Tembi’u asaje
III
Tembi’u hetéva
Ijojaha’ŷva
Ñembyahýi jave
Opaite tapŷime
Maymaite ojapóva
Ha ñaimehaguéicha
Jaikuaáva héra:
Locro, Jopara
IV
Kuarahy osêre
Kuña oîmihaguéicha
Ombosako’íma
Upe tembi’u
Mboriahu apî
Mboguevihaite
V
Jopara ojapóva
Ohasaporâta
Ko jasy ipohýiva
Opu’â aja
Temitŷ pyahu
ooo000ooo
ARAYVOTY
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Péinama oĝuahê ára iporâitéva
Kuarahy osê omimbi ojajái
Yvága hovy ha ipotî asy
Ápe ha pépe araimimi ou ha oho
II
Ñane korasô vaicha horyvéva
Pukavy pa’ûme japáy ñapu’â
Ñe’ê roryetépe ñamomaitei ára porâite
Oñepyrûháme ñaha’ârôitéva Arayvoty
Ñaimo’âvoínte ipyahujeýva ñande rekove
III
Py’arory, mborayhu, tetia’e
Jerovia, pukavy ha vy’apavê
Omokunu’û asy ñane korasô
Yvotyetaita ombojeguaka ñande rekoha
Guyramimi purahéi rory ñanembovy’a
Yvytu piro’y ombohetia’e ñande rekove
IV
Ñaimo’âvoi vy’apavête ojehaitypóva oparupirei
Péicha iko’ê ára porâite ha ijojaha’ŷva
Oñepyrûháme arayvoty ha mitârusu ára
Ñande Ru ome’êva opa tapichápe
Ikatu haĝua jagueroayvu imba’eporâ
V
Che rapichakuéra, jahecharamóke Arayvoty
Ha mba’e porâita hese ae ñande’aho’íva
Ani jaheja ñaña, mba’epota térâ pokarê
Oity ojuka piro’y ha ára pyahu arayvoty oguerúva
ooo000ooo
KAPIATA, CHE TÁVA PORÂ
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Kapiata táva Guarani
Paraguay retâ yvy jeguapa
Péina anohê che korasô kuágui
Ñe’ê rorymi ndéve ĝuarâite
II
Ndéngo avei táva ypykue ko ñane retâme ha
Jepémo upéicha ku mitâra’ýicha nde rete kyrŷi
Ñaimo’âvoínte kuehe nereñóiva che táva porâ
Ha tory, vy’ápe reipykúi rehóvo mborayhu rape
III
Kapiata, ndéve ahopejora che ñe’ênguemi
Che ñe’â mbytégui otykytykýva ysapy ko’êicha,
Yvoty ryakuâme oñeñapytîva ha
guyraita ñe’êpurorýpe ndéve aropojáiva
Aipotágui akói netenondeve che táva guasu
IV
Ajépa iporâ ne rembiasakue
Ha ndaijojahái mba’e porâita ndepype heñóiva
Tapicha arandu ha ikatupyrýva nembojeguapa
Umívako hína umi omba’apóva nembojeroviávo
V
Ahupi che po ha amomaitei Ñande Ru Guasúpe
Ome’êre chéve táva porâite che rendaĝuami
Ape che avy’a ha ahecharamo ko che rekoha
Akóinte ojajáiva ko yvága guýpe che táva porâ
Kapiata, táva ymaiteguare ha ko’áĝaguáva
Ndéve rohayhúgui… ndéve añakâity che táva porâ
ooo000ooo
ÑANDE YPYKUE
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Jepémo oikove hikuái ñande apytépe,
Avave noma’êi hesekuéra.
Jepémo ipytuhêgueterei ñande apytépe,
Avave noñandúi chupekuéra.
Jepémo oguata ñanendive,
Avave ndoikuaái iguata rapykuere.
Jepémo ha’ekuéra tekove ñandeichaguánte,
Avave ndohechakuaaséi upe mba’e chupekuéra
II
Ha’ekuéra niko yvy jára va’ekue,
Ko’áĝa ndaha’evéima.
Ha’ekuéra niko tekoha jarýi va’ekue,
Ko’áĝa ndaha’evéima.
Ha’ekuéra niko arapy pytuhê va’ekue,
Ko’áĝa ndaha’evéima.
Ha’ekuéra niko Ñande Ru remimoîngue poravopyre va’ekue,
Ko’áĝa ndaha’evéima.
ooo000ooo
TAJY
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Yvyra porâ tuichaite asy
Puku, poguasu, mbarete meme
Rembohetia’éva maymáva resa
Ha rehechaukáva Tupâ pokatu
Ndaipóri yvy ári nderasaharâ
Yvyra porâ tuichaite asy
II
Nde potymimi ijojaha’ŷva
ohenonde’áma ára iporâitemíva
Rembohoryhápe maymáva resa
Jahechávo iñasâi opa jaikoha rupi
Ko’ápe pytâ, pépe sa’yju ha amo morotî
Ombojeguapa ha ombohory ko ñane retâ
Nde potymimi ijojaha’ŷva
ohenonde’áma ára iporâitemíva
III
Ñasêvo okaháre ha opaite tapére
Rembojeguaka maymáva tapŷi
Ha rehechauka ñane retâygua ha opavavépe
Mba’éicha iporâ ha ndaihupytyhái ko ñane retâ
Nde poty ombojoja opa tekovépe
Nde rekakuaágui mayma tekohápe
Ñasêvo okaháre ha opaite tapére
Rembojeguaka maymáva tapŷi
IV
Neporâ, remimbi, revera, rejajái
Neñembo’ýpe ñañandukuaa oîha pe máva,
Nde apohare, tajy porâite, yvyra paje
Upéva ha’e ku ipu’akapáva, Tuvichavete,
Nde’apova’ekue porâ ruvichárô
Omomandu’ávo opa tapichápe ipokatuha
Ha nde ha’eha hemimoîngue iporâitevéva ko yvy apére
Neporâ, remimbi, revera, rejajái
Ndaipóri ndejoguaha tajy porâite
(25 jasypoapy 2010)
Leer Tajy. en
(http://cafehistoria.ning.com/profiles/blogs/tajy)
ooo000ooo
TEKOAYHU
Ohai: DAVID GALEANO OLIVERA
I
Tekoayhu niko…
Peteî okê akóinte ojepe’áva ne renondépe
Peteî po ojepysóva nera’ârôvo
Peteî ma’ê nderechakuaáva
Peteî tesay omoirûva ne mba’embyasýpe
Peteî ñe’ê nembopy’arorýva
Peteî ñe’êpohýi ohendukáva ndéve nde rayhuhára oipotágui mba’e porâ ndéve ĝuarâ
II
Tekoayhu niko…
Peteî añuâ omboguéva py’aro
Peteî jejuhu nemyenyhêva vy’águi
Peteî mba’eme’ê reha’ârô’ỹre ñembohovái
Peteî mba’eme’ê reikuaa’ỹre mba’éichapa ojehepyme’êta ndéve
Peteî yro’ysâ ryru oñembohasáva ndéve nde’yuhéi jave
Peteî purahéi rehendusévajepi ne año jave
III
Tekoayhu niko…
Pe tapicha ñe’ê he’íva ndéve “ápe aime roipytyvô haĝua”
Pe ñe’ê tetia’e he’íva “epu’â ha eñepyrûjey”
Pe yvytu kangy omokunu’ûva nde rete ha nemoñanduporâva
Pe py’aguapy reñandúva oñeme’ê jave ndéve peteî mba’e ha ojejerure’ỹre mba’e hekovia
Pe vy’apavê opokóva ne ángare ha oñandukáva ndéve Ñande Ru pytyvô nesâmbyhy aja tape porâ ha ipotîvare
Fuente: DAVID GALEANO OLIVERA
Registro al Portalguarani.com: Diciembre 2012
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
EL IDIOMA GUARANÍ, BIBLIOTECA VIRTUAL en PORTALGUARANI.COM
(Hacer click sobre la imagen)

ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
(Hacer click sobre la imagen)

|