ÑANE RETÃ RUVICHAITE
PEDRO MOLINIERS
Hai Irundyha
PEDRO ESCURRA FRANCO
Mbo’ehárapavẽ Pedro Moliniers. (1936-1997) Tehachapahára Guarani oguerúva’ekue hi’ãngare avañe’ẽ ayvu. (*Hi’arapáy Zavalakuépe, upérõ San Lorenzo del Campo Grande, 29 Jasypoteĩ 1936-jave, ko’áĝa Zavala-kue ha’eTáva Fernando de la Mora Avei hi’arapaha Paraguaýpe upe 1 Jasypakõi 1997-jave. Oikókuri táva Fernando de la Mora heñoihaguépe)
Guaraní rayhuhára, omanoitépeve. Mbo’eharapavẽ Pedro Moliniers. Karaiguasu ijayvukuaáva. Oguerúraka’e iñakãme peteĩ ñe’ẽkaraipyre, ñande avañe’ẽ ipotypa iñapytu’ũme, pe ikũ opyryrỹi ndaikatuvéi opyta térã ojoko.
Pe hekove katupyry ojerokyháre oiko umi mba’ekuaaty apytépe. Umi ñe’ẽ’arandu ojepokýi pe ikũgui. Mombyry ñane renonderã ohecha peteĩ tetã pyahu, ha’e omomaiteíva.
Oñandu upe tetã Paraguay pe, oguerekotaha tekopyahu, tekokatu, tekojoja, tekosãso, tekoguapy. Ñane retã oguereko ãnga joheipyre, huguy pyahu mbarete, ñaneñe’ẽ guarani, mborayhuñe’ẽ, eirete rykuemínte opu’ãva oveve ñane ñe’ẽme.
Pedro Moliniers, ohupíva’ekue iñe’ẽ rata rendy yvateterei ku aratirícha oikytĩ pe arapy ha hyapu hatã, osunukakuaa, ohendúhaĝua opaichagua ava, opoíjave umi yvytúre iñangekói.
He’íva’ekue he’iséva ha he’iseháicha. Mbo’ehára noñandúiva’ekue py’amirĩ nipe py’atytýi. Umi ohayhugua’úva hetãme, ha’e katuete ombopytaryrýi, he’ívo chupe umi añetegua. Karai marangatu ikorasõ avañe’ẽva, upe oñe’ẽjave ha’ete ku okakuaavéva ha imbaretevéva pe ñaneñe’ẽ guarani rupive.
Umi hemimbo’ekuéra ndaikatúi hesarái chugui. Ha’e techapahára guarani, oguerúva’ekue hi’ãnga ryepýpe umi ñe’ẽ yvategua, oñemitỹhaḡua ha’e ñane korasõme umi mborayhu ra’ỹi ñaneñe’ẽ rehegua.
Ha’e omombáyva’ekue umi ñembotavýme. Ohechuka chupekuéra tetã rayhu rape. Aníke peñembotavy, he’i iñe’ẽ, sapy’ánte umi tapére ñahendu isapukái ojoka ñande apysa. He’íva ku ohendusévape, pe jeroviáva’erã ñane retãre, tekotevẽ pe hayhu añete pe iñe’ẽ teete.
Ñane ñe’ẽ guarani ha’e ñane retã ãngañe’ẽnte. Avañe’ẽ ha’e tetã Paraguay ñe’ẽtee. Na’ikane’õiva he’íhaĝua oparupieténte. Umi ñe’ẽ guarani ñamoñe’ẽva’erã guaraníme ha ndaha’éi pytagua ñe’ẽme. Tetã Paraguay ohayhu’ỹva ombotove ñaneñe’ẽ guaraníme ha ombojehe’a castellano rehe.
Pedro Moliniers, hatã oñe’ẽva’ekue, tuicha ijayvúmi, araverarendýicha opiriri opoívo umi iñe’ẽ, amo yvate ohupi guarani ñe’ẽ. Chéve ĝuarã techapahára guarani Choperu Moliniers, omombaykuaákuri ha omombáyporã mayma tetãyguáme ohayhuhaĝua iñe’ẽ.
Osapukaihárekuri osẽ oho ñandehegui apyre’ỹme. Pévare, ñane mandu’ájave hese, ha’eténte ku ñahendujeýva chupe.
Mbo’eharapavẽ ha techapahára guarani Pedro Moliniers, ndahekoviái. Hasy hekoviahaĝua. Umi ñane retãygua ojejopyvaíjave, ñane retã yvy porãite asýre, Yvategua oiporavóva’ekue ava ha ombou ñandéve ñane pytyvõhaĝua.
Ñambojojána mokõi karaiguasu. Ku itajúgui ijapopyre karaiguasu Emiliano R. Fernández oipysyrõhaguéicha ñane retã yvy iñe’ẽpotýpe, ombou avei ñandéve peteĩ ava marangatu, mbyjágui ijapopyre karaiguasu Pedro Moliniers. Oipysyrõporãva’ekue ñane retã ñe’ẽ upe iñe’ẽngatúpe ha iñe’ẽrarípe. Ñane retã ruvicha teete ko’ã mokõi ojoyke’y.
Néi. Heta mbo’ehára, kuña ha kuimba’e japyta ñaikundaha ára ha pyhare ñane retã rapekuéra guarani rayhupápe.
Jajora mbeguekatu hese opaichagua katupyry, tembiapoporã apytépe. Temimbo’ekuéra ayvu, ahendúmiva’ekue che retã Paraguay rembe’ýre. Agueraháva chendive, vy’apavẽ ñe’ẽ umi ayvu, ñane ãngame ombohorýva, henyhẽva aguyjégui, ku py’akatu potymemete, kirirĩháme ñahetũporãvéva.
Che ñe’ã guive, che mborayhu rupive ame’ẽsénte che aguyje, mbo’ehára Pedro Moliniers pe. Name’ẽjepéi chupe che aguyje oho mboyve. Tove ha’e amo yvate guive akóinte tañanepytyvõ. Ñande pytu pahápeve yvy ári, jaguereko ñane rembiaporã ñane retãpýre, guarani rayhupápe.
Ñane mandu’ávo mbo’eharapavẽ rehe, ko árape, iporãva’erã ñahendujey chupe, oiméne opytáraka’e ñane akãme umi iñe’ẽ marangatu, tekombo’eporã poravopyre jajuhúta iñe’ẽme, guarani ñe’ẽ rayhuhára, ijojaha’ỹvakuri Pedro Moliniers.
Ko áĝaitépeve yvytúre iñe’ẽ oiko oguata, ñande reka akóinte, hesahóvaicha ñande rehe umi jaguatahárupi.
Ñahendukuaa chupe. Ñane retã rekovére ñañangarekóva’erã. Ñane retãgui ojehekýirõ pe iñe’ẽ, hi’ãnga ojehekýine avei chugui. Pévare tetãgua mborayhu akóinte imbarete pe hetã yvýre. Tetãygua ruguýre omba’apo pe mborayhu, heta tapicha ñembotavy oimo’ãmava’ekue ku opahague.
Heta mba’e jahasa ñane retã yvýre ha ñane retã yvýpe. Umi okaruvaíva ñane retãre ñande reko asýve jahávo. Ojepokóvove pe jahayhuporãvare, ojepota ãngapýre py’aguasu oipysyrõséva.
Tapicha heñóiporãva’ekue karaiguasu, ha’e, mbo’eharapavẽ Pedro Moliniers. Heta omba’apo ñane retã ñe’ẽre ha hetave omba’apo ñane korasõre jahayhu porãvehaĝua ñane ñe’ẽ guarani. Heta mba’eporã oguereko ñane retã Paraguay, ikatúva ñanohẽ chugui avañe’ẽ rupive.
Heta ára jahechákuri, mba’éichapa umi po’a ipirupa, mba’embyasy ha mboriahurehe jajeko jaikovehaĝua. Teko ambue ñanderehe ha’ete ku ikuachãva’ekue. Jahupytysérõ pysyrõ jahayhujeýva’erã umi ñane mba’etee. Heta tekoporã ñamboyke, jajeihaḡua tekokaturapégui.
Tekokangy ha tekopererĩme jaiko ñañeñuamba. Tekotevẽ ñamyanyhẽjey mayma ñane korasõ mborayhúgui. Ñane retã ha mayma ñande rapicha oikotevẽ ñane mborayhúre.
Mba’eporãntena ñañemitỹ ko ñane retã porãitére. Ajépa. Opaichagua apañuãi ñamboykéva’erã ñande rekoverapégui, jaikove ajánte. Péicharupi iporãve jaiko ñemoirũñepytyvõme.
Ko’ã ñe’ẽ ñahendúne katuete, mayma ñane retã rayhuhára rupive. Tekotevẽ ñambosako’i umi tembiapo iporãvéva, ikatúva ñande jajapo, ñane retãre jajapóva, ñande rehe jajapo. Néi.
Mbo’eharapavẽ Pedro Moliniers, ohayhúporãva’ekue ñane retã ha ñane ñe’ẽ guarani, oiméne amo yvate guive, upe hi’ãngapytu rupive omomýi ohóvo ñane ndive, ko’a tembiapo jajapóva ñande ava ñe’ẽre. Guarani rayhupápe. Pedro Moliniers, Aguyje.
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
(Hacer click sobre la imagen)
