CALCO SINTÁCTICO GUARANÍME
FELICIANO ACOSTA
Paraguái niko tetã iñe’ë mokõiva. Castellano ha guaraní ymaite guivéma oikove oñondive, ojoykére ha katuete niko ñe’ënguéra peichagua oñomyangekói, oike’imi mante va’erã ojopype.
Ndaipóri niko ñe’ë imarã’ÿva. Rotaetye (1990:103) Oreko katuete ñe’ë oipurúva ambue ñe’ëgui noïriramo jepe oñondive, ojoykére.
Paraguáipe niko pe castellano ipu’akaite guraníre. Omoinge iñe’ë ñane ñe’ë guaraníme opyrü ypy guive umi españolkuéra ñande yvýpe ha mbeguekatúpe omoingéma avei guaraní rekópe, heko oikéma iñe’ëjoajungatúpe.
Kóva hína pe oñehenóiva calco sintáctico. Ojehu pe oñembohasáramo peteï ñe’ë reko ambue ñe’ëme upe oje’e térã ojehaichaite. Diccionario de Lengua y Linguística (1991:40).
Calco iñambue préstamogui. Ko’ápe ñe’ë ojepurúva oiko upe ñe’ë oipurukávape oïhaichaite ha ikatu avei iñambue’imi oñemboheko haçua pe ñe’ë oipurúvape.
Oï he’íva pe ñe’ë ojepurúva nombyiriha ñe’ë oipurúvape ha katu pe calco sintáctico katu ombyiha oikégui pe ñe’ë rekópe, opokógui hi’angaitére.
Ko’açaite ramo hína ko ñane retãme, pe ñane ñe’ë guaraní oipurueterei pe calco sintáctico. Kóva jahechakuaa tapichakuéra ñe’ëme ha umi haihára jehaipýpe.
Py’ÿinte ñahendu ñande rapicha he’iramo
Ne’irã ajuhumbohovái
Todavía no encontré respuesta
Araka’épa jarekóta peteï pa’ü
Cuándo tendremos un espacio
Ikatúpa ajapomokõi porandu
Puedo hacerdos preguntas
Pe jepy’apy jaguerekóva
Esa preocupación que tenemos
Ko’ã ñe’ëjoajúpe jahechakuaa mba’éichapa pe castellano rekoitépe oïhahina pe guaraníme oñemba’emombe’úva.
Gramática Guaraníme, Canese – Acosta (2001.170) pe imandu’áma hikuái calco-re ha omoï Ko’ã ñe’ëjoaju techapyrã ramo.
Omboty ijuru
Cierra su boca
Oipete iñakã
Golpea su cabeza
Jepe Delicia Villagra hembiapokue hérava Guarani Paraguayo 2002.354-pe he’i Tadeo Zarratea ihaipyre Kalaito Pombéro-pe ohaiha guaraní rekoitépe, ipype jajuhumimi avei calco.
… Oruka ndéve ipojopy 40
Envia a ti su saludo
… Oikuaa haçua ñande py’a 41
Conocer para nuestro pensamiento
… Ápe ndaipóri vy’a 41
Aquí no hay alegría
… Mokõi che py’a 46
Dos mi pensamiento
… ha mokõi che réra 46
y dos mi nombre
… poguerekóta mandu’ápe 65
Les tendré recuerdo en
Oïma calco oiketémava guaraní rekópe ha umi ipuruha ndohe-chakuaavéima, oipurúma guaraniete ramo.
Umi ñe’ë ojepurúva (préstamo) nombyaíri ñe’ë reko. Pe ombyai añetevahíma pe calco. Wagner. (1989.7).
Ymavémi guaraníme sa’i oïva’ekue calco, Ko’áça Katu ojepysovéma ijepuru.
Ñahenduvéma guaraní puruhára jurúpe ha jahechakuaáma umi haihára rembiapokuépe.
Mbo’ehao ha mbo’ehaoguasúpe, oñembo’ekuévo mitã ha mitãrusúpe ikatu avei jahechakuaa.
Umi oñe’ëséva guaranietépe, ombojopara’ÿre, ombohasa pe castellano rekoitépe pe he’iséva guaraníme.
Tekotevëma jahechakuaami calco nomongakuaveiha ñane ñe’ë guaraní ha katu omboyiteha, oikutúgui chupe iñe’ã mbytetépe.
Feliciano Acosta
ARANDUKA PURUPYRE
* Amusategi, Karmele Rotaetye. Sociolinguística. Editorial Síntesis. Madrid. 1990
* Canese, Natalia. Acosta, Feliciano. Gramática Guaraní. Colección Ñemity. 2001
* Cardona, Giorgio Raimondo. Diccionario Lingüística. Editorial Ariel. Barcelona. 1991
* Enciclopedia Didáctica de Gramática. Editorial Océano. Barcelona. 2000
* Villagra, Delicia. El Guaraní Paraguayo. Editorial Servilibro. Asunción. 2002
* Wagner, Claudio. Lengua y Enseñanza. Fundamentos Linguisticos. Andrés Bello. Santiago. 1989
* Zarratea, Tadeo. Kalaíto Pombéro. Ediciones Napa. Asunción. 1981
Fuente en Internet: http://tanoacosta.blogspot.com
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
EL IDIOMA GUARANÍ, BIBLIOTECA VIRTUAL en PORTALGUARANI.COM
(Hacer click sobre la imagen)