MARZO KO’ẼME
UN ENCUENTRO INOLVIDABLE
Letra: EMILIANO R. FERNÁNDEZ
Música: GENEROSO LARRAMENDIA
MARZO KO’ẼME
El 1º de marzo de 1944, en el Roxing Club -que estaba ubicado en lo que hoy ocupa el Asunción Supercentro, entre las calles General Díaz, 15 de Agosto, Oliva y 14 de Mayo, en Asunción-, se le rendía un homenaje al mariscal FRANCISCO SOLANO LÓPEZ.
El poeta EMILIANO R. FERNÁNDEZ -uno de sus defensores más férreos del jefe militar que fue asesinado por los brasileños el 1 de marzo de 1870 en Cerro Corá-- no podía faltar en ese lugar donde una multitud se había dado cita.
El autor de páginas perennemente vivas como PRIMERO DE MARZO, MARISCAL KURUSÚPE, TUJAMI, SOLDADOS DEL '70 y otras obras que tienen como tema la Guerra Grande (1865-1870) no solo estuvo presente en aquel acontecimiento sino que fue protagonista.
GENEROSO (CHIROLE) LARRAMENDIA fue un testigo privilegiado de lo que ocurrió con Emiliano en aquella noche memorable. Lo que allí vivió, lo relató el 30 de mayo de 2003 en el programa Cardinal folclórico emitido por radio Cardinal y conducido por RODOLFO SCHAERER PERALTA, ELPIDIO ALCARAZ SEGOVIA, STILVER CARDOZO y ÁNGEL ANTONIO GINI JARA. El Dr. JAROSLAW (LAUCO) HARASYMOWYCZ grabó la entrevista en la que se basa este relato.
Larramendia contaba que él, su hermano Luciano (Chulo) y su primo SANTIAGO CORTESI acababan de interpretar en el ring -que servía de escenario, con la conducción de ERNESTO BÁEZ y TEODORO S. MONGELÓS- CAMPAMENTO CERRO LEÓN, CERRO CORÁ y PRIMERO DE MARZO.
"Al terminar nuestra actuación, bajamos por unas escalerillas. En ese instante, por el pasillo que daba hacia la escuela Brasil, venía un hombre con un sombrero de karanda'y que se quitó y puso debajo de su brazo. A’agradese peẽme peẽ mitã ko che purahéi —ha'e vai: che retã purahéi- pepuraheimi haguére (Les agradezco, jóvenes, que hayan cantado mi canción me corrijo: la canción de mi patria-). Era Emiliano R. Fernández", recordaba Chirole.
En ese momento, los locutores se dieron cuenta de la presencia del poeta. Llamarlo y alzarlo a la plataforma fueron casi simultáneos. "Pidió silencio y recitó MARZO KO'ẼME'', rememoró el músico.
Los hermanos Larramendia -que empezaban a disfrutar de dos meses de licencia concedidos por la Marina en la que hacían su servicio militar-, con Santiago, le esperaron al poeta en el camarín. Cuando llegó, hablaron por un buen rato.
Generoso le preguntó si dónde podía conseguir una copia de MARZO KO'ẼME. El poeta llevó la mano al bolsillo de su chaqueta y le dio los versos a los que pondría música posteriormente.
La poesía había sido escrita para la peregrinación de homenaje al mariscal que concluyó -con unos 1200 participantes- con un acto el l de marzo de 1931 en Cerro Corá. Para la ocasión también había creado MARISCAL KURUSÚPE.
Cuando CHIROLE le dijo que buscaría los EMILIANORE que hubiesen para llevarlos a Buenos Aires y grabarlos, el poeta se puso feliz. Con respecto a MARZO KO'ẼME le pidió que al grabar -ellos, u otros- no se olvidaran de la parte recitada. Le solicitó también que no cercenaran, quitándole sentido, a sus obras.
MARZO KO’ẼME (*)
RECITADO
Ha che mbaraka che moirũmi ha ñane avane'ẽme
nendivéma aju ko ha'eñomíva kurusu reka
ha hi'ã ojupi ñande purahéí yvága rokẽme
ha upépe tosẽ ñane Mariscal tojapysaka.
Mbyja ko'ẽmi omimbi jajáiva cerro ru'ãitépe
ohenóima ou ára rembe'ype kuarahy rata ha
Nigui syry Himno opurahéi yvoty apytépe
ha itimbo akỹnguépe ohypyipaite ko Cerro Corá.
Ha pe Aquidabán ndijavýi vaicha hatãve osyrýva
ñahendu porã ko'ã ijita ári ijapajeréi
oiméne voi oikóva ipype la oñe'ẽ asyva
ha he'íva kóicha: "Marõ ñane López ndahekoviavéi".
He'i Chiriguelo: "Kóina arekóva iñongatuhápe
che ãkã mbytére pe Solano López pyvorekuemi
che areko testigo aiméva aína ko Cerro Corápe
ahechava'ekue mamópa ho'a titán guarani".
Reínte oiméne legionariokuéra iñe'ẽmeguáva
hova ky'akuéra ndoje'óva'erãi araka'eve
ha Mariscal López Tupã ogueraha ohechávo yvága
querube apytépe Primero de Marzo águi ohova'ekue.
RECITADO
Riachuelo, Itapirú,
Espinillo, Akájuasa,
Tímbo, Tajy kurusu,
Cierva, Corrales, Humaitá
Rei legionario oñepyta'ã ni ijuru oipe'áne
ndohupytyichéne kuarahy rováre ondyvu haguã
tove toñe'ẽ la casta maldita, ãgãnte opáne
ha ipoty jeyne Lópezpe guarã Paraguay retã.
Jagua'i oñarõva ohechárõ osẽ estrella ipotýva
ikatuva'erã omoingovemi ko ñane retã
mávanepa umi legionariokuéra huguy ombo'íva
ohua’ĩva'ekue tata'y ipópe tape ohechauka.
RECITADO
Ápe reju repyta ñane retã rayhupápe
ha ore ave nderehehápe ore tapyĩ roheja
ha maymárõ ne rembiasa aipo penuria y fatiga
mamópa ore momirĩva toñe'ẽ Cerro Corá
Mujer paraguaya ñande sy guaĩguĩre ñane mandu'ávo
toja ñande ypýpe, toja ñande ypýpe, ha ñañuã
mariscal tyvýpe ñande Credomi ñañembo'epávo
pe amo ñahendúne la oración ipu mba'e mbyasyrã.
Néĩ che pehengue Paraguayete ehendúke kóva
ha peregrinante che jave pejúva ápe ñañesũ
ko marzo ko'ẽme Tupã tohecha ñande jajapóva
ha upéi jaje'ói ñahetũ joaite López kurusu.
Letra: EMILIANO R. FERNÁNDEZ
Música: GENEROSO LARRAMENDIA
ESCUCHE EN VIVO/ LISTEN ONLINE:
MARZO KO’ẼME
Material: CANCIONES PATRIÓTICAS DEL PARAGUAY
Intérprete: ANIBAL LOVERA Y SU GRAN CONJUNTO FOLKLÓRICO
(*) La letra es transcripción de la cantada por los hermanos Larramendia. Hay otras versiones, con diferentes órdenes de ubicación de las estrofas y con textos ligeramente distintos.
**
Fuente/ Enlace:
LAS VOCES DE LA MEMORIA
HISTORIAS DE CANCIONES POPULARES PARAGUAYAS - TOMO X
Autor y ©: MARIO RUBÉN ÁLVAREZ
Edición del autor y Julián Navarro Vera
Dibujo de tapa: ENZO PERTILE
Diseño de tapa: MANUEL MORÍNIGO
Editora Litocolor S.R.L.
Asunción-Paraguay 2009

ENLACE A LA GALERÍA DE MÚSICA PARAGUAYA
EN PORTALGUARANI.COM
(Hacer CLICK sobre la imagen)

MÚSICA PARAGUAYA - Poesías, Polcas y Guaranias - ESCUCHAR EN VIVO - MP3
MUSIC PARAGUAYAN - Poems, Polkas and Guaranias - LISTEN ONLINE - MP3