HERUGUA POTY
Poesías en Guaraní de IDA TALAVERA
ÑANDE HAIHÁRA GUASU AVAÑ’ẼME
GRANDES AUTORES DE LA LITERATURA EN GUARANÍ
ISBN: 9789995312022
Páginas: 90
Tamaño: 13 x 19 cm
Año: 1998
HERUGUA POTY
© IDA TALAVERA
© EL LECTOR
Director Editorial: Pablo León Burián
Coordinador Editorial: maurolugo
Diseño Gráfico: Denis Condoretty.
Hecho el depósito que marcha la Ley 1328/98
I.S.B.N. 978-99953-1-202-2
El Lector I: 25 de Mayo y Antequera. Tel. 491 966
El Lector II: San Martín c/ Austria. Tel. 610 639 - 614 258/9
www.ellector.com.py
Esta edición consta de 2.000 ejemplares.
MAITEIMÍMANTE
Paraguái ñe'ẽporãhaipyre ningo jaikuaaháicha ha'e gueteri peteĩ kapuéra pyahu porã oikotevẽva tapicha arandu oñemitỹsévare ipype, hetamíko oĩhína umichagua -isarambipánteko-, umi máva ha'ehína ymaite guivéma ohyvykóiva ñe'ẽporã yvy ha ohapyaty katuíva hemiandu ra’ỹi heñói va’ekue tape kú’áre, umi kuña ha’e... kuimba'e paraguái niko oipyaha mbeguekatu oúvo ñane retã ñe'ẽporã guarani ñe' ẽme.
Ñane avañé’ẽ hetaitéma ho'a ha opu'ã rire, oguerujey sapy’a ipytu ha oñemoĩ ogueraha ipyti’áre karaguataty vai opororopava’ekue haperãme, EL LECTOR ndohechagíri ñane retá ha ñane ñe'ẽporãhaipyre remikotevẽ osapukáiva ojerurévo oñemono'õmbami ha oñemoherakuã haĝua, upéicharõmantepy avei avañe’ẽ poty oguatáta tape pyahu potĩ asy ymaitéma oikotevéva rehe, jahechápa hetesoro ha ipotyjera ko'ẽreíre.
MANDU’A
(Ida talavera-pe)
Mandu’a
ojehýi.
Pyhare
omanova'ekue
nde resápe,
che resápe
omimbi.
Mombyry.
Mombyry
che ñé'ã
oveve.
Mandu'a
rata
sununu
cherapy.
Tuicha.
Tuichave
mandu’a.
F. Acosta
ANI REJEPYAPY
Ikatuga'u ra'é
nde ruguýpe añapymi,
ha upépe añemonge
ha ne ñé'ãme amimbi.
Térã taveve yvatévo
mbyjú’ícha pyhare
ha aĝuahẽ pe reimehápe,
nde py'áre aperere...
Tove terejahe'o
ne anga'u javeve
ha ere oho mombyry'asyete
kuña che rayhuva'ekue.
Ani rejepy'apy,
ndéve ĝuarãmínteko che,
che ñe'ãmeko opupu
ndéve ĝuarã mborayhu.
AIKOVE AJA
Aikove ajákena
cherayhu,
chembojerovia,
chemokunu'ũ
anítei amano rire
cherechaga'u;
ha che naimevéi,
romotyre'ỹ.
Aikove ajákena
cherayhu,
ani amano rire
neremokãvéi
pe nde resay;
ha che aveve
aha mombyry,
roheja neaño,
romotyre'ỹ.
VY’A’Ỹ
Che tapỹimi ha’eño
"naranja"-týpe okañy,
kapi'ipére añeno
jasýre ama'ẽ haĝua.
Ne'ĩrãitérõ ĝuarã
yvytu kangy asy
ohasakúevo ogueru
mbarakasã jahe'o;
ha che py'aitégui aipo'o
purahéi ndéve ĝuarã.
Araká'épa ñande
ñaime jeýne ojoykére
roñomíne kotypýpe
anive haĝua reho.
Chereja guive che'año
ndavy'ái, ajahe'o.
NDENTEVOI
Hi'ãva chéve ajykýi
ñé'ẽ poravo pyre
ha oĝuahẽvo pyhare
jasy rendy ahekýi.
Ajapómo ndéve ĝuarã
peteĩ tupa morotĩ
arasýpemo roñuã
reverapaite haĝua.
Hi'ãva chéve aipyaha
ñe'ẽ poravo pyre.
Yvytu ramo taiko
rogueroveve haĝua.
Ha yvágape aroĝuahẽ
nde yvoty ryakuãnguemi,
ndéntevoi ko yvy ári
chéve ĝuarã remimbi.
CHÉKO YVYTU
Sapy'aitérõ ĝuarã
aguéta nde rekovégui
aníketi chereka.
Tata pariri hovýicha
avevéta ndehegui
ha ã che pepomimi
mombyryete okañýne
arai guýre ndehegui.
Ndachekuaáinteko nde
ha upévare reimo'á
cherupyténe haĝua
nde pepo kusuguemi.
Che yvytu, arai,
ha ambogue angaipa
anive chemyangekói;
ni che rape reheka.
NDÉVE ĜUARÁ
NDe rérape amosusũ
che mandyju inimbo
ha aipyaha porã asyete,
ñe'ẽ poravopyre,
ha opa rupi amosarambi
ipepo mimbi asy
ikatúne oĝuahẽ
nde ypýpe che panambi
ogueraháva ijurúpe
che yvoty morotĩmi.
LAMPÍŨ MBOPI
Peteĩ lampíũ mbopi
nomboguéiva ni yvytu,
upéichako che avei
rohayhúgui cherendy;
Amimbi, cherendypu,
chejuky ha cheporá,
ha ndaipóri kuimba'e
ndehegui chepe'avarã.
Ndaipóri ko yvy ári
ijukýva ndeichagua
ha oñé'ẽva guyraũicha
he'iséva he'i haĝua.
Upéichanteko avei
rekĩrĩrĩró jepe
umi nde resa yvoty
kĩrĩrĩhápe oñé'ẽ.
NE PONCHO GUÝPE
Aiméma ne póncho guýpe
nemba'erãntema che,
ha tove toikuaase,
mba’éichapa nderéra,
toporandu yvytúpe,
térã toho ka’aguýpe
toheka nde pypore,
namombe’uichéne che
pono chembotapere
ne mborayhu põrãite.
Ne póncho guýpe aime,
nemba'erãntema che.
CHEJOJAITA NDE REHE
Chejojáita nde rehe
nderovatavy haguére
aníkena rohunga
guaraníme kuimba’e.
Ñemihápe ñeko'õi
okambúva nde rehe,
ha nde ruguýpe heñói
yuhéi asy che rehe...
Guyráicha rejevykói
ha opárupima remaña,
maymárõ akã hy'akua
neañomi rekay'u haĝua.
Nde katupyry che pa’i,
chejojáita nde rehe,
chéve ĝuarã nde ka'i...
ha ndaikatúi reveve.
ÑANDEJÁRAPE HA’E
NDe reme'ẽva'ekue chéve
ko mborayhu morotĩ,
aníkena chereja
ko yvy ári che añomi.
CHupénteko che ahayhu
upéva nde reikuaa;
ohova'ekue mombyry
ndaha'éi cherayhu'ỹgui;
morotĩ sakã osyry
hováre pe tesay
ha che katu apyta
tyre'ỹ, ndavy'avéi;
cherasẽ; che’anga'u
hapykuerére oveve,
ha ára ha pyhare
ku yvu morotĩmícha
che ángape opupu;
che ruguýpe osyry,
ha chupe guaránte che.
Toúkena katuete
che keguýpe chejopy
Toĩmi’anga chendive
okañy meve jasy;
ha ijuru pukavymi;
che rehe tojetu’u,
upéicharó añandúne
vy’a tesaraipyre.
CHEAÑO PETEĨ
Ambotororéta
ko che mborayhu
jahecha ndokéipa
che mba’embyasy.
Ajehesaupi
Ha ahecha yvate
okañy mimi
arai kupépe
jasy morotĩ
ha che mandu’a
ako pyhare
eréramo chéve:
chéko nemba’e.
Ndaipóri voi
nembojojaha
che mborayhumi;
ndajuhumo’ãi
ambue ndéichagua
cherupiva’erã
amo yvate
omimbihápe
yvága rape.
Ejumi jeýna
che mborayhumi
ha chembotavy.
Marãve ndoikói,
chéko rohayhu,
ha ndaikosevéi
cheaño peteĩ
kóicha tyre’ỹ.
CHE AIKUA
Nde cherayhu,
che rohayhu miñaẽ,
tove tahayviru’i
jasy rata ñande ári
ha toveke toma’ẽ
ñande rehe Ñandejára.
Che aikuaa...
Yvágajara
ñaneme’ẽ ojupe.
CHE RETÃ
Ahekáta ñasaindy
maymárõ okepa jave
apoi haĝua oveve
guyrami pepo hovy.
Mombyry aipota overa
jasy ratáicha ipepo
ha yvágui aipo’o
yvoty ndéve guarã.
Nepórã ha ne’arandu
ndaipóriva ndéichagua
ha aipotáva rejuhu
ndejupe pytu pyahu.
Mba'éichatamora'e
Ñandejára cherendu
ha oĝuahẽ ndéve ĝuarã
vy’a ha marangatu.
Ha maymárõ rohayhu
torýpe romba'apo
ikatu haĝua oveve
yvytúicha nde pepo.
Remimbi amo yvate
hendyhápe pe jasy
oñohẽva ko yvy ári
henimbo saká asy.
Aipota ndéve ĝuarã
tendota johéi pyre
opa haĝua ndehegui
ñembyahýi ha pyhare.
KARAI VOSA
Ekékena ne mitã
hakuete ko kuarahy,
ani angatei ndepyhy
ohasávo karai vosa.
Mombyrýjeko oho
ha ohechávante oipota
reke’ỹrõ asajekue
ndepyhýne katui;
ne mitã akãhatã.
PARAGUAY
Asapymi ha ahecha
che keguýpe nde arai,
ára rú’ãre oguata
nde jasy marangatu,
che renoivaicha niko
ohasávo henimbo morotĩmi
ha che ángape añandu
chejopy techaga'u.
Mombyryetéko
reime chehegui Paraguay,
umi nde arasa poty
oĝuahẽ chemyangekói,
che retepýpe osyry
paraguaiete ruguy,
che py'ápe reikove,
resapukái cherenói.
Apáy ha ndorojuhúi
che ypýpe Paraguay;
Hi’ãnte chéve aha
aĝuahẽmi ne rendápe,
ysapy omyakỹ jave
kapi’ipe rovyũ.
CHeñuá haĝua che páype
vy'ami marangatu.
Norteamérica-1966
KURUSU "CAUTIVO"
Kurusumi remimbíva
che ypýpe ymaite guive
cherayhúguima rejuha
repytávo chendive.
Aníkena chereja
che mborayhumi "cautivo”
ema’ẽkena cherehe
aikove puku aja.
Nderehénte ajetu'u
ha nde pópe ahykuavo
che rekove, che ñe’ã,
che resay, che ãho.
Ne’ĩrãvako ajuhu
marangatu ndeichagua
ha ndévente ajerure
cherovasami haĝua.
BIOGRAFÍA - IDA TALAVERA
Ida Talavera de Fraccia hi'arareñói Paraguaýpe 1910-pe. Oñemoarandu ypy Trinidad mbo'ehaópe. Ha'e omoñe’ẽ meméva ñe’ẽporãhaipyre opáichagua ha ijyképe oñemoarandu inglés, francésha portugués.
Josefina Plá he'i Ida rehe aipójeko oĩ umi kuña paraguái ñe'ẽpotyhára apytépe Heta oñe'ẽpoty'apo haomombe’urã'apo Ohai guarani ha castellano-pe Ha'e niko ombohekosãso ha ombohekoambue pe ñe'ẽpoty rekove Hembiapokue hesakã ha ipypuku avei
Ojepytaso hekove pukukue omombareteve haĝua ñane retã
Rembikuaa. Iñe'ẽpotyruru castellano-pegua hera "ESTO ES ANDAR",kóva omoherakuã Editorial Péndulo amo 1966-pe. Ida ohaiporãháicha avei opintakuaaitemi va'ekue.
Ida Talavera omano 1993-pe peteĩ arakõi jasyporundýpe. «Iñe’ẽpoty niko mombyry ojere pujoja ha métrica-gui. Ha upéicha avei ñanemomandu’a umi hapicha kuña ymaveguare ñe’ẽpotyre, taha’e Safo guive Santa Teresa peve Europa-pe, taha’e Sor Juana Inés guive Gabriela Mistral peve América-pe.
