CÉSAR C. SAMANIEGO
Periodista y profesor, autor del libro ILEX PARAGUAYENSIS, estudio sobre la yerba mate.
¡JHA, PARAGUAY, KUIMBAE RETA!
(FRAGMENTOS)
... Paraguay, nde Chaco umí yanke oi potá,
jha ne rahirovo umí boliviano pe o mosé;
neutrales jha Liga de Naciones pe ombo guatá,
oipotá jháicha: o guakykué tera o guenonde.
«No se reconocerá territorio conquistado por las armas»
jheí umí tetá sai. O puká yanke, jha bolí o sapucái:
yapú guasú upeva, karai argentino, Saavedra Lamás;
Ekirirí. Chake pe ne rembiapo kué. Aní re kái.
Reinte umí yanke oime rahéva pe o mbo tororé,
jhetá ma jhikuai umí jhesé mante o mañava;
umí teta guasú pe arema o mbo yuru jhé,
sapy’á reinte oikuane, opá vaiva jha jhi añáva.
Oyeé aipo«derecho» mbae guasu etéva jhá,
jhae«justicia» ma katú na mboyoya jhái.
Neé reí. I michí va pe, umí tuvichá o mbo vavá
jha«derecho», jha «justicia», peteí Yuaí
Mundo rovake umí yanke, jha umí bolí,
ñande hyvy, jha kirosen oipotá gui jhikuai,
o yuayú, jha jheí umí tová ata jha py-á mirí:
Yai pyjhy katu Chaco; no myhi chene Paraguay.
León rahy kuera, o rambi jhágui o ñaka rapuha
o ye tyvyró, jhagué ravuhá o ñe mbo sarakí,
petehí, tehí, o ñe mo tenondé, jha o sarakuteá
pochi gui, umí bolí rejhe o ye jheá, o mo sarambí.
Kuimbaé rehy-i, rejhe i poyái umí avá ky-á,
hymá guaréicha ñande mita i py-á guasú,
jhatá ramo o ñe ñoraihiro, upepe o ñe jhaha mbá,
mbocá hyrámo, kysé jha machete o ye purú.
Yanke kuera umí boli gui, jhi anghá ma opyjhy;
o mehé umí guaicurú pe pirá jha mbocá oipotá pevé,
jha ojhechá maramo na jhembivei kirosen repy,
ohútama, ñande yopyvo, ñande yucavo, jhae kuera.
Umí tetá rova mokoi, jheí: ¡TOPA LA GUERRA!
jha upeayá, umí guaicurú pe, manterí o armá,
jha ikatú guivé, ovendé jha ombo jhasá jhembiú rakuera
nda ye upeicha pacto Kellog, jha Liga, o alcahueteá.
Jheí vaherá moha, umí teta rova mokoi:
Paz, Derecho, Justicia, López rahy-i nda pe jhechai;
umí yanke oré patrón, jha Bolivia opáma i yoyói;
ta icuatiá yepe, to mehe catu Chaco, Paraguay!
Mbaé guasú pe ña ne michí, jhae ña ne mboriajhú,
oimé raheva voto ma ñandéve oñe mbocariahy-se;
jha oikua jhapema jhikuai, nda ipori jha mbutú
Paraguay pe o yopiva, ose yehynte vahera jha ovevé.
Paraguay piré ndoi kuau-kai, Chaco nembaé teéjhá,
jhetá teta kuera amigo o rambosá jha karú requecho,
Paraguay, neño rehi; ne memby kuera nte nde rayjhujhá,
maena, Argentina, yepe o ñen mbota vy, jheí:«derecho».
(Rafael Arias S.: pseudónimo)
(Ocara Poty cuemí, Año IX, N.º 63)
Fuente: EL TRINO SOTERRADO. PARAGUAY, APROXIMACÓN AL ITINERARIO DE SU POESÍA SOCIAL. TOMO II. Autor: LUIS MARÍA MARTÍNEZ. Edición digital: Alicante : Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes, 2002. N. sobre edición original: Edición digital basada en la de Asunción (Paraguay), Ediciones Intento, [1986].